Powiat wodzisławski, gmina Marklowice
(nazwa niemiecka: Nieder und Ober Marklowitz, Kreis Rybnik)
Zabytki w Marklowicach
Do rejestru zabytków nie został wpisany żaden z budynków w Marklowicach.
Pierwsza wzmianka o miejscowości: około 1300r., w Księdze uposażenia biskupów wrocławskich.
Właściciele majątku: początkowo Marklowice Dolne i Górne były własnością książęcą. W pierwszej połowie XVI w. należały do Baltazara Welczka, a od 1528r. do Jana Planknara z Kynspergu.
Marklowice Dolne
Za rządów rodziny Planknar w Marklowicach Dolnych został wzniesiony zamek, opuszczony w drugiej połowie XVII w. Po śmierci Jana Planknara I w 1556r. Marklowice odziedziczył jego drugi syn Jerzy Planknar. Zmarł on w 1558r. i odtąd majątkiem zarządzała wdowa po nim Katarzyna z Nawoi. W 1612r. właścicielem Marklowic Dolnych był Jerzy Charwat Pławecki. Kolejni właściciele majątku: Andrzej Pławecki, Adam Wilhelm Stolc von Gomstomb (od 1666r.), hrabia Johann Georg von Larisch (1696r.), Adalbert Jan von Suenne (1720-1723), Guidobald von Dietrichstein (1739r.), Jerzy Larisch z Naczęsławic (1740r.), Zofia Karolina von Dyhrn (1774r.), Leopold von Larisch (1776r.), Jerzy von Ziemiecki (1779r.), Wilhelm von der Tann (1788r.), Józef von Kalkreuth (1794r.), rodzina Pirch, Józef von Kalkreuth (1801r.), rodzina Strachwitz (początek XIX w.), Karolina Fryderyka von Sowińska, Łazarz von Lippa (od 1816r.). W 1830 roku majątek należał do królewskiego kapitana von Lippa. W miejscowości wzmiankowano 55 domów, pałac, folwark, 384 mieszkańców, w tym 2 ewangelików i 4 Żydów, katolicką szkołę oraz młyn wodny. W 1842 roku posiadłość za 48 200 talarów reńskich nabył Ernst von Seidlitz. W 1845 roku w Marklowicach Dolnych znajdowało się 78 domów, pałac, folwark, katolicka szkoła, młyn wodny oraz hodowla 500 owiec merynosów. W wiosce mieszkały 622 osoby, w tym 10 ewangelików i 5 Żydów. Kolejnymi właścicielami majątku byli: Józef Konieczny (1845r.), Wilhelm Chytraus (1847r.), rodzina von Welczek (1852r.), rodzina Fölkel (1853r.), Eugen Milisch zu Kleinburg-Berlau (1870-1897), Frietz Friedlaender-Fuld (zm. 1917r.), Maria Anna Friedlaender-Fuld, zamężna baronowa Goldschmit-Rothschild. W latach dwudziestych XX wieku dobra zostały rozparcelowane, a dwór przejął skarb państwa polskiego.
Dwór
Barokowy dwór prawdopodobnie został wzniesiony w XVIII w. Budynek przebudowała na początku dwudziestego stulecia rodzina Friedlaender-Fuld. Dwór murowany z cegły, potynkowany, zbudowany na rzucie litery „C”, częściowo podpiwniczony, parterowy, nakryty dachem wielospadowym z lukarnami, powiekami i szczytami.
Marklowice Górne
W XVI wieku właścicielami miejscowości byli przedstawiciele rodu von Welczek. W 1631 roku wzmiankowano w Marklowicach Górnych Sigmunda Fuglara. W 1658 roku dobra należały do Gotfrieda Welczka. Następnie majątek przeszedł w ręce spowinowaconej z Welczkami rodziny Bludowskich. W 1696 roku w Marklowicach Górnych wzmiankowano Karola von Bludowskiego, a w 1723 roku Johanna Adama von Bludowskiego. Następnie majątek należał w 1737 roku do Kaspera Rochowskiego, a w1743 roku do Jana Jerzego von Larischa. Po czym włości wróciły do rodu Bludowskich. W 1749 roku właścicielem Marklowic Górnych był Ernest Lebercht von Bludowsky, a w 1783 roku Magnus von Bludowsky. W 1785 roku posiadłość znalazła się w rękach Anny Marii von Zemstal. Przed 1791 rokiem włości nabył Józef Kaltreth (zm. 1802r.). W 1810 roku właścicielem Marklowic Górnych był Ernst Wilhelm von Birkham (ur. 1744r., zm.1819r.), w latach 1788-1818 starosta powiatu pszczyńskiego. Od 1818 roku posiadłość należała do Josepha barona von Gillerna, wzmiankowanego również w opisie Marklowic Górnych pochodzącym z 1830 roku. W tym czasie w wiosce znajdowało się 58 domów, pałac oraz folwark. Miejscowość liczyła 285 mieszkańców, w tym 9 Żydów, reszta była wyznania katolickiego. W 1837 roku majątek znajdował się w rękach Teodora von Garniera. W 1843 roku posiadłość za 20 000 talarów reńskich nabył porucznik w stanie spoczynku Ferdinand Stöckel. W Marklowicach Górnych wzmiankowano 72 domy, pałac i folwark we wsi oraz 1 folwark poza wsią, 440 mieszkańców, w tym 3 ewangelików i 6 Żydów oraz leśnictwo. W latach 1856-1858 włości należały do rodziny von Kukutsch. Kolejnymi właścicielami majątku byli: w 1861 roku porucznik Ernst Simon, w latach 1862-1865 urzędnik Emanuel Langer, w latach 1866-1872 Julius August Schröder, w 1876 roku Hubrich. W księgach adresowych z lat 1886-1894 wzmiankowano w Marklowicach Górnych Heinricha Grittnera. Za jego rządów posiadłość liczyła 225ha, w tym 204ha pól uprawnych, 11ha łąk, 6ha lasów, 4ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1898 roku właścicielką majątku była już wdowa Pani Cäcilie Grittner, z domu Hielscher. W 1902 roku dobra należały do Pani Marie Albers. W 1909 roku majątek był już własnością pruskiego skarbu państwa. Gospodarstwo dzierżawił Oswald Birke. Dobra miały powierzchnię 195ha, w tym 163ha pół uprawnych, 7ha łąk, 2ha pastwisk, 17ha lasów, 6ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Oswald Birke pozostał dzierżawcą przynajmniej do 1921 roku. Następnie dobra należały do polskiego skarbu państwa. W 1930 roku majątek liczył jeszcze 199ha, ale w kolejnych latach został częściowo rozparcelowany. W 1937 roku powierzchnia dóbr wynosiła zaledwie 140ha.
Dwór
Rezydencję w Marklowicach Górnych wzmiankowano w 1810, 1830 i 1845 roku. Za rządów Heinricha Grittnera siedziba została rozebrana. W latach 1885-1887 uzyskane z rozbiórki materiały wykorzystano przy budowie szkoły, a właściciel majątku wzniósł nowy dwór. Budynek o cechach klasycystycznych, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachem naczółkowym. Fasada pięciooosiowa, z centralnym głównym wejściem, podkreślonym wystawką z zegarem. Elewacje ozdobione boniowaniem, oknami z obramowaniami, odcinkowymi nadokiennikami, wydatnym gzymsem wieńczącym wspartym na konsolkach. Główne wejście poprzedzone schodami, z obramowaniem i trójkątnym naczółkiem. W elewacji bocznej zachodniej wydatna dobudówka, w elewacji wschodniej znacznie mniejsza przybudówka, zwieńczona tarasem. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku dwór należał do władz samorządowych. W budynku znajdowała się siedziba niektórych wydziałów Urzędu Gminy oraz Gminny Zespół Obsługi Placówek Oświatowych. Następnie budynek sprzedano prywatnemu inwestorowi. Planował on remont i otwarcie działalności gospodarczej. Niestety dwór był zagrożony szkodami górniczymi. Ostatecznie został wykupiony przez Kompanię Węglową. Nowy właściciel nie prowadzi w budynku żadnych plac remontowych. Dwór od około dwudziestu lat nie jest użytkowany i powoli niszczeje. Obiekt zabezpieczono przed wejściem, można go zobaczyć z zewnątrz. Do dawnej rezydencji przylega niewielki, zaniedbany park.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Marklowic Dolnych zapewniają autobusy MZK Jastrzębie-Zdrój linii nr 212 Wodzisław Śląski – Żory. Marklowice położone są około 5 kilometrów na wschód od Wodzisławia Śląskiego. Z miasta do miejscowości prowadzi droga wojewódzka nr 932. Trasa ta prowadzi przez środek Marklowic, pod nazwą ulica Wyzwolenia.
Dwór w dawnych Marklowicach Dolnych Adres: ul. Wyzwolenia 259.
Dokładna lokalizacja:
50.019130420634376, 18.506787224014438
Dwór w dawnych Marklowicach Górnych. Adres: ul. Wyzwolenia 13 (dawniej 89). Dokładna lokalizacja:
50.016324858558995, 18.535898337574988
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2011 r., aktualizacja grudzień 2021r.