Powiat kłodzki, miasto
(nazwa niemiecka: Mittelwalde, Kreis Habelschwerdt, nazwa czeska: Mezilesí)
Rys historyczny i stan obecny:
Międzylesie zostało założone około połowy XIII w. przez książąt czeskich. W 1294 r. król czeski Wacław II lokował miasto na prawie niemieckim, po czym wraz z grodem obronnym przekazał je klasztorowi cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego. Pomiędzy 1315 r. a 1318 r. dobra międzyleskie od zakonu odkupił Otton von Glaubitz. Ród Glaubnitzów posiadał znaczne majątki w hrabstwie Kłodzkim, poza Międzylesiem, w ich skład wchodziły m.in.: Wilkanów, Niedźwiedna, zamki Szczerba i Karpień. Dobra międzyleskie rozwinęły się pod panowaniem tej rodziny. W 1358 r. po raz pierwszy wzmiankowane jest istnienie w mieście ław chlebowych, mięsnych i rybnych, funkcjonowały cechy, rozwijał się handel. Prawdopodobnie około 1370 r. wzniesiono pierwszy murowany zamek. W czasie wojen husyckich został on spalony razem z miejscowością. Ze zniszczeń ocalała jedynie zamkowa wieża, zwana do dziś Czarną. Międzyleski zamek odbudował król czeski Jerzy z Podiebradu. Jego syn, Henryk I Starszy, hrabia kłodzki, przekazał warownię wraz z miejscowością Balthasarowi von Tschischwitz, który siedem lat później nadał je swojemu ochmistrzowi Georgowi von Bischofscheim. Od 1493 r. majątek należał do Jana Zampacha. W 1538 r. jego synowie, Johann i Wentel wydzierżawili międzyleskie posiadłości Johannowi von Tschirnhaus. Potomkowie Johanna, bracia David i Michał ostatecznie wykupili Międzylesie oraz otaczające je włości. Za panowania rodziny von Tschirnhaus, w latach 1580-90, do reliktów średniowiecznej twierdzy dobudowano renesansowy zamek. W czasie wojny trzydziestoletniej, David Heinrich von Tschirnhaus, opowiedział się po stronie przeciwników cesarza, co doprowadziło do konfiskaty jego posiadłości. Zajęty majątek odkupił od cesarza hrabia Filip von Liechtenstein. W kilka lat później odsprzedał go siostrom Heinricha von Tschirnhaus. W roku 1653 włości nabył Michael Ferdynand von Anhalt. Był to początek stabilizacji własnościowej w Międzylesiu – majątek w ręku rodziny von Anhalt pozostał prawie do końca drugiej wojny światowej. W latach 1684-86 i 1695 przebudowano rezydencję Anhaltów, dobudowując do renesansowego zamku barokowy pałac. W trakcie kolejnej przebudowy w 1778 r. pałac połączono z kościołem krytym piętrowym krużgankiem. W 1928 r. prywatni właściciele przeprowadzili ostatni remont budynku. Wiosną 1945 r. uciekając przed zbliżającą się Armią Czerwoną wyjechał z Międzylesia Michael Karl, ostatni z Anhaltów. Zamek nie został zniszczony w czasie działań wojennych, a w jego wnętrzach znajdowało się wiele cennego wyposażenia, niestety rozszabrowanego w Polsce Ludowej. W 1950 r. w upaństwowionym pałacu urządzono ośrodek kolonijno-wczasowy. W 1972 r. od uderzenia pioruna spłonęła najstarsza część zamku. W dwa lata później rozpoczęto ciągnący się w nieskończoność remont. Zmieniali się kolejni zarządcy obiektu, m.in. katowicka Elektrociepłownia, Żegluga Polska, a efektu nie było widać. Wreszcie pojawił się nowy właściciel – firma Zamek Międzylesie Sp. z o.o. Sp. Komandytowa. Inwestorw latach 2008-2009 przeprowadził remont barokowego pałacu, który zaadaptował na restaurację i pokoje hotelowe. Gotowe są również plany odbudowy reszty kompleksu zamkowego.
Galeria prezentująca wnętrza zabytku
Dawna rezydencja Anhaltów to zespół budynków o skomplikowanym rzucie. Można w nim wydzielić dwie części. Pierwsza to renesansowy zamek, czteroskrzydłowy, rozłożony na nieregularnym czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem i średniowieczną tzw. Czarną wieżą. Trójkondygnacyjne, podpiwniczone skrzydła, nakrywają dwuspadowe dachy. W skrzydle północnym znajduje się przejazd sklepiony kolebkowo. Elewacje budynków ozdabiają resztki geometrycznej dekoracji sgraffitowej oraz wykonane z piaskowca obramienia drzwi i otworów okiennych. Układ wnętrz dwutraktowy, nieregularny, pomieszczenia nakrywają sklepienia kolebkowe oraz drewniane stropy, pierwotnie polichromowane. Część druga: barokowy dwuskrzydłowy pałac rozłożony na planie litery „L”, wokół wewnętrznego dziedzińca, zamkniętego od zachodu murem kurtynowym z dwiema bramami prowadzącymi do barokowego ogrodu, założonego w XVIII w., ozdobionego alegorycznymi rzeźbami i wazami. Skrzydło wschodnie pałacu na dziedziniec otwierało się arkadowym krużgankiem, obecnie w kondygnacji górnej zamurowanym. Elewacja od strony dziedzińca o podziałach ramowych, z boniowanymi pilastrami i rustykalnymi ciosami filarów arkad. Fasada osiemnastoosiowa z podziałami ramowymi tworzonymi przez gzyms międzypietrowy i koronujący oraz boniowane lizeny parteru i pilastry na piętrze. Fasadę od rynku oddziela fosa, nad którą przerzucono kamienny most. Przejazd bramny usytuowany asymetrycznie, nakryty sklepieniem krzyżowym wspartym na sześciu filarach. Okna w uszakowych obramieniach, na piętrze z rozerwanymi naczółkami. Układ wnętrz przekształcony, z umieszczoną na piętrze salą balową (nad sienią), do której prowadziły paradne schody. W części pomieszczeń zachowane detale kamieniarskie (portale, kominki) i fragmenty sztukaterii.
Podczas wizyty w Międzylesiu warto również zobaczyć kościół parafialny p.w. Bożego Ciała, wzniesiony w latach 1600-1615, kościół filialny p.w. św. Barbary, zbudowany w 1617 r., Sukiennice przy ul. Wojska Polskiego nr 2-4 oraz Domy tkaczy Siedmiu Braci przy ul. Sudeckiej.
Informacje praktyczne i dojazd:
W Międzylesiu znajduje się dworzec kolejowy, zatrzymują się na nim pociągi z Wrocławia. Z Górnego Śląska do Wrocławia można dotrzeć pociągiem z Gliwic lub Katowic. Samochodem z Gliwic najlepiej jechać autostradą A4 do węzła Prądy, następnie DK 46 przez Nysę do Kłodzka, skąd do Międzylesia prowadzi DK 33. Odległość: w jedną stronę około 210 km. Na miejscu samochód najlepiej zostawić … Zamek znajduje się w centrum miasta, adres: Międzylesie, plac Wolności 42.
Damian Dąbrowski,
Luty 2010 r.
Zamek z zewnątrz, fotografie dziedzińców i okolicy
