Powiat milicki, gmina Milicz
(nazwa niemiecka: Nesselwitz, Kreis Militsch)
Rys historyczny i stan obecny:
Przynajmniej od osiemnastego stulecia Niesułowice wchodziły w skład mniejszego państwa stanowego Nowy Grodziec (Freie Minder-Standesherrschaft Neuschloss), należącego do rodziny von Maltzan. W 1719 roku ordynację wykupiła rodzina von Reichenbach. W 1787 roku w Niesułowicach wzmiankowano pański folwark, budynek szkolny, 21 gospodarstw zagrodników, jedno gospodarstwo chałupnicze. W sumie 26 domostw zamieszkiwało 216 osób. Dobra rycerskie pozostawały w rękach rodu von Reichenbach. W 1819 roku po bezpotomnej śmierci hrabiego Heinricha Wilhelma von Reichenbach posiadłość w Niesułowicach wraz z resztą mniejszego państwa stanowego Neuschloss przeszła w ręce jego krewnego hrabiego Rzeszy Hansa Heinricha X von Hochberga (ur.1806r., zm.1855r.). W 1830 roku w Niesułowicach wzmiankowano 26 domów, folwark, ewangelicką szkołę, młyn wodny i dwa wiatraki. W części miejscowości zwanej Waldkretscham działała gospoda. Wioska liczyła 246 mieszkańców, w tym 10 katolików. Ewangelicy i katolicy należeli do kościołów w Miliczu. Według opisu z 1845 roku w Niesułowicach znajdowało się 26 domów, folwark, ewangelicka szkoła, dwa wiatraki. Na folwarku hodowano m.in. 154 sztuki bydła rogatego. W dalszym ciągu w Waldkretscham funkcjonowała gospoda. Miejscowość zamieszkiwało 267 osób, w tym 7 wyznania katolickiego. Przynależność parafialna nie uległa zmianie. Po śmierci Hansa Heinricha X państwo stanowe Książ i mniejsze państwo stanowe Nowy Grodziec (obejmujące majątek Niesułowice) w spadku otrzymał jego najstarszy syn z pierwszego małżeństwa Hans Heinrich XI hrabia von Hochberg baron zu Fürstenstein (ur.1833r., zm.1907r.). Pomiędzy 1861 a 1866r. Hans Heinrich XI przekazał ordynację Nowy Grodziec swojemu młodszemu bratu Hansowi Heinrichowi XIV (ur.1843r., zm.1926r.). Hans Heinrich XIV Bolko w 1869r. ożenił się z księżniczką Eleonore Auguste zu Schöneich-Carolath (ur.1848r., zm.1923r.). W 1876r. właściciel Niesułowic utworzył majorat Roztoka (Rohnstock). Odtąd przedstawiciele linii Hochbergów z Nowego Grodźca przeważnie mieszkali w rezydencji w Roztoce. Przynajmniej od 1872 roku funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątków wchodzących w skład mniejszego państwa stanowego Nowy Grodziec pełnił dyrektor ekonomiczny Lange z Wierzchowic. W 1886 roku generalnym pełnomocnikiem był nadleśniczy Schrader z Wierzchowic. W tym czasie majątek w Niesułowicach dzierżawił Julius Seidel. Posiadłość liczyła 382ha, w tym 147ha pól uprawnych, 35ha łąk, 6ha pastwisk, 164ha lasów, 12ha stawów, 18ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano jednego konia, dziewięć sztuk bydła, w tym cztery krowy. Dobra rycerskie w Niesułowicach pozostały w rękach Hochbergów jako część mniejszego państwa stanowego Nowy Grodziec do końca drugiej wojny światowej. W 1937 roku właścicielem dóbr nowogrodzkich liczących 5237ha był Hans Heinrich XVIII Wilhelm Bolko Ferdinand (ur.1905r., zm.1989r.), hrabia von Hochberg, baron zu Fürsteinstein. Funkcję administratora pełnił w tym czasie von Russem. Posiadłość Niesułowice miała powierzchnię 313ha, w tym 85ha pól uprawnych, 32ha łąk, 6ha pastwisk, 164ha lasów, 10ha stawów, 16ha dróg i podwórzy gospodarczych. Leśniczym był Wedlich. Po zakończeniu drugiej wojny światowej wszystkie śląskie dobra rodziny von Hochberg przejęło państwo polskie. Losy dworu myśliwskiego w Niesułowicach w czasach Polski Ludowej nie są znane. Obecnie budynek pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć z zewnątrz z pewnej odległości.
Dwór
Dwór myśliwski w Niesułowicach został zbudowany w XIX wieku w czasach kiedy majątek należał do rodziny von Hochberg. Budynek murowany z kamienia i cegły, podpiwniczony, parterowy, z mezzaninem, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada (elewacja południowa) sześcioosiowa, z centralnym dwuosiowym ryzalitem, mieszczącym wejście poprzedzone niewielkim tarasem ze schodami. Elewacje ogrodowa (północna) również sześcioosiowa. W bocznej elewacji wschodniej ganek mieszczący dodatkowe wejście do budynku. Elewacje dworu ozdabiają podziały ramowe wykonane w tynku, proste obramowania otworów okiennych i drzwiowych oraz wydatny gzyms między parterem a mezzaninem. Dwór otacza niewielkie zadrzewienie, prawdopodobnie pozostałość po dawnym ogrodzie. Na południe i wschód od dworu wznoszą się zabudowania gospodarcze, być może pierwotnie wchodziły one w skład niewielkiego folwarku.
Zabytki w Niesułowicach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Niesułowicach. W ewidencji zabytków znalazł się m.in. dworek myśliwski z otoczeniem (nr 9).
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Niesułowic nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo do Trzebnicy i kontynuować podróż DK15 w kierunku Krotoszyna. W Miliczu z DK15 trzeba skręcić w prawo w ul. Powstańców Wielkopolskich. Miasto najlepiej opuścić kierując się ulicami Osadniczą, Wojska Polskiego i Kolejową. Z Milicza lokalna droga prowadzi do Niesułowic przez Duchowo. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 240km, z Wrocławia około 65km. Dwór myśliwski (nr 9) znajduje się w północno-zachodniej części Niesułowic, na prawo od głównej drogi, z której jest widoczny. Samochód najlepiej zostawić przy bocznej drodze prowadzącej do Wąbnic.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2014 r.
