Powiat dzierżoniowski, gmina Niemcza
(nazwa niemiecka: Neudorf, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1374 roku pod nazwą Neuwendorff. W XVI wieku Nowa Wieś Niemczańska była własnością rodu von Kitschka. W 1570 roku zmarł Samuel von Kitschke zum Neudorf. Być może po jego śmierci majątek objął Georg von Brauchitsch auf Neudorf (zm. 1584r.). Kolejnym właścicielem włości był Bernhard von Brauchitsch, którego osiemnastoletnią córkę pochowano w 1622 roku w Przerzeczynie. W 1666 roku w wieku 53 lat zmarł Pan Christof von Brauchitsch, posiadacz dóbr w Nowej Wsi Niemczańskiej. Być może po jego śmierci rodzina Brauchitsch utraciła wioskę. W 1687 roku w Przerzeczynie pochowano Annę Elisabeth von Rohr z domu von Kottulinsky zmarłą w Nowej Wsi Niemczańskiej, małżonkę Johanna Friedricha von Rohr. Prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII wieku Nowa Wieś Niemczańska należała już do rodu von Lohenstein. Na cmentarzu w Przerzeczynie zachowało się kilka epitafiów przedstawicieli tej rodziny. Najstarsze Carola Gustava de Lohenstein pochodzi z 1705 roku. W 1723 roku zmarł Johann Christian von Lohenstein auf Klein Ellguth und Neudorf (ur.1669r.). Jego spadkobiercą był zapewne Hans Christian von Lohenstein auf Klein Ellghut und Neudorff (ur.1673r., zm.1742r.). W 1783 roku Nowa Wieś Niemczańska należała do Pana Karla Konrada von Lohenstein. W wiosce znajdował się folwark, 22 gospodarstwa zagrodników, 2 chałupników i wiatrak. Nową Wieś Niemczańską zamieszkiwało 135 osób. W 1828 roku posiadłość nabył za 46000 talarów reńskich porucznik Adolph von Oheimb (ur.1802r., zm.1870r.). W 1830 roku w miejscowości wzmiankowano 37 domów, wiatrak, pałac i folwark, 284 mieszkańców (w tym 16 katolików). Ewangelicy przynależeli do parafii w Przerzeczynie-Zdroju (Ober Dirsdorf). W opisie miejscowości z 1845 roku jako właściciela majątku ponownie wymieniono Adolpha von Oheimb. W tym czasie w Nowej Wsi Niemczańskiej znajdowały się 44 domy, pałac, folwark, wiatrak. Wioska liczyła 325 mieszkańców, w tym 42 katolików. Na folwarku hodowano m.in. 900 owiec merynosów. Adolph von Oheimb z małżeństwa z Emilią Wilhelminą z domu von Poser und Gross Naedlitz (ur.1819r., zm.1905r.) doczekał się czterech synów. Po śmierci ojca w 1870 roku rodzina sprzedała majątek w Nowej Wsi Niemczańskiej Panu Louisowi Victorowi. Friedrich Ernst Eryk (Fritz) von Oheimb (ur.1850r., zm.1928r.), jeden z synów Adolpha von Oheimb nabył włości w pobliskich Wojsławicach. W 1886 roku właścicielem dóbr w Nowej Wsi Niemczańskiej pozostawał Louis M. Victor. Włości liczyły 283ha, w tym 181ha pól uprawnych, 11ha łąk, 86ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 16 koni, 76 sztuk bydła rogatego, w tym 48 krów, 620 owiec, 11 świń. W 1905 roku posiadłość pozostawała w rękach starszego ziemskiego Louisa M. Victora, jej powierzchnia wynosiła 322,6ha, w tym 240,5ha pól uprawnych, 16,6ha łąk, 60ha lasów, 0,5ha stawów, 3,5ha ogrodu, 1,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Louis .M. Victor zmarł pomiędzy 1912 a 1921 rokiem. W 1921 roku właścicielką majątku w Nowej Wsi Niemczańskiej była wdowa po nim Pani Susanne Victor. Zarówno powierzchnia posiadłości jak i sposób wykorzystania gruntów nie zmieniły się od 1905 roku. Według księgi adresowej z 1930 roku posiadłość pozostawała w rękach wdowy Pani Susanne Victor. W 1937 roku dobra w Nowej Wsi Niemczańskiej należały do Panny (Fräulein) Susanne Victor, być może była to córka wspomnianych wyżej Louisa M. i Susanne Victor. W 1937 roku włości liczyły 315,7ha, w tym 211,67ha pól uprawnych, 8ha łąk, 19ha pastwisk, 71ha lasów, 0,38ha stawów, 3,5ha parku, 1ha ogrodu, 1,15ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. Losy pałacu w Nowej Wsi Niemczańskiej w czasach Polski Ludowej nie są znane. Folwark zapewne przekazano w zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Dzięki unikalnej fotografii zamieszczonej na portalu http://dolny-slask.org.pl można przekonać się, że pałac pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku nie był użytkowany. Zrujnowana rezydencja nie posiadała dachów i okien, stropy zapewne były już zawalone. Prawdopodobnie z budynku pozostały mury obwodowe i część ścian działowych. W kolejnych dekadach mury rozebrano. Dzisiaj po pałacu nie ma śladu. Co ciekawe teren został tak zniwelowany, że próżno można szukać stawu widocznego na przedwojennych fotografiach. Obecnie powoli zmieniają się w ruiny ostatnie zabudowania pofolwarczne. Już wkrótce jedyną pozostałością po majątku w Nowej Wsi Niemczańskiej będzie fragment brukowanej drogi i zaniedbany park z okazami starodrzewu.
Pałac
W opisie miejscowości z 1783 roku wzmiankowano folwark, natomiast informacje o pałacu pochodzą dopiero z lat 1830-1845. Być może pałac ufundował jako swoją siedzibę Adolph von Oheimb od 1828 roku władający majątkiem w Nowej Wsi Niemczańskiej. Wygląd nieistniejącego budynku możemy w pewnym stopniu odtworzyć dzięki zachowanym przedwojennym fotografiom dostępnym na portalu http://dolny-slask.org.pl.
Pałac był budynkiem murowanym, potynkowanym, o rozczłonkowanej bryle, złożonej z kilku prostopadłościanów. W miejscu łączenia dwóch skrzydeł budowli wyrastała pięciokondygnacyjna okrągła wieża. Skrzydła pałacu dwu- i trzykondygnacyjne nakrywały płaskie dachy. Elewacje ozdabiały liczne klasycystyczne detale. Zarówno przyziemie budynku jak i narożniki były boniowane. Prawdopodobnie druga kondygnacja pełniła funkcje tzw piano nobile. Jej okna były wyższe i bardziej ozdobne, z trójkątnymi gzymsami nadokiennymi. Okna pozostałych kondygnacji posiadały skromniejsze opaski. Fasada pałacu prawdopodobnie była siedmioosiowa, z centralnym wyższym trzyosiowym ryzalitem mieszczącym główne wejście. W elewacji od strony ogrodu i stawu umieszczono ganek.
Poniżej przykłady fotografii pałacu z przed 1945 roku.
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/5222472,foto.html?idEntity=518904 (dostęp: 15.06.2015r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/662612,foto.html?idEntity=518904 (dostęp: 15.06.2015r.)
Zabytki w Nowej Wsi Niemczańskiej
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Nowej Wsi Niemczańskiej. W ewidencji zabytków znalazły się park dworski i budynki nr 21, 24 i 29.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Nowej Wsi Niemczańskiej zapewniają autobusy PKS kursujące z Kłodzka, Wrocławia i Ząbkowic Śląskich oraz autokary prywatnego przewoźnika (P.W. Beskid) kursujące z Nowej Rudy i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skręcić w lewo na drogę nr 8 w kierunku Kłodzka (ul. Kłodzka). Trasa E67 (DK 8) prowadzi przez środek Nowej Wsi Niemczańskiej. Pozostałości zespołu pałacowo-parkowego położone są na zachód od tej drogi. Samochód można zostawić na terenie dawnego dziedzińca folwarcznego, wśród resztek zabudowań. Odległość: w jedną stronę z Gliwic nieco ponad 180km, z Wrocławia około 55km.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2015 r.
