Powiat wrocławski, gmina Czernica
(nazwa niemiecka Groß Nädlitz, w latach 1936-1945 Nädlingen, Kreis Breslau)
Zabytki w Nadolicach Wielkich
Do rejestru zabytków w Nadolicach Wielkich wpisano: kościół filialny p.w. MB Różańcowej (nr rej.: A/1188/704/W z 31.03.1995r.) oraz zespół młyna (ul. Boczna 3-5, obecnie inny adres – Młyńska 53): zbożowy młyn wodny, budynek mieszkalny – dom młynarza, budynek gospodarczy – chlewnia (nr rej.: A/3796/598/W z 30.12.1988r.). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in.: cmentarz, mauzoleum, zespół pałacowo-folwarczny: pałac (Stawowa 12e – obecnie nr 13-17), budynek gospodarczy, park.
Nadolice Wielkie wzmiankowano w 1250 roku jako Nadlic, w 1291 roku jako Magnum Nadlicz, a w 1368 roku pod nazwą Nadlicz alias Wyslanowicz. Właścicielami dóbr rycerskich byli m.in. wrocławski rajca Honnig (1345r.), George Fritsch (1510r.), rodzina von Poser (w latach 1536-1622), Ludwig von Simmer, baron Neidhardt (1653r.), von Tschammer (1683r.), von Krause, Heinrich von Poser (1710r.), von Lüttwitz, von Cruasatz. W 1795 roku posiadłość należała do hrabiego von Königsdorf. W tym czasie w Nadolicach Wielkich znajdował się folwark, pańska siedziba, szkoła, 50 domostw, 6 gospodarstw kmiecych, 26 gospodarstw zagrodniczych, 2 gospodarstwa chałupnicze. W sumie miejscowość liczyła 332 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem majątku w Nadolicach Wielkich był Oberamtmann Braun. W wiosce wzmiankowano pałac i folwark. W 1842 roku za 58500 talarów reńskich włości nabył Oberamtmann Neugebauer. W opisie miejscowości z 1845 roku po raz kolejny wymieniono pałac i folwark w Nadolicach Wielkich. Neugebauer pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1856 roku. W 1862 roku przeszły one w ręce Augusta Trögera. W 1894 roku należący do Augusta Trögera majątek w Nadolicach Wielkich wraz z folwarkiem Schüsslitz (brak polskiej nazwy, obecnie nie istnieje) liczyły 450ha, w tym 346ha pól uprawnych, 60ha łąk, 40ha lasów, 2ha pastwisk, 2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Według księgi adresowej z 1912 roku posiadłość była już własnością majora Paula Trögera. Jej powierzchnia wynosiła 450ha, w tym 366ha pól uprawnych, 45ha łąk, 30ha lasów, 2ha stawów, 3ha parku i ogrodu, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Jeszcze w 1912 roku włości nabyła rodzina Bleul. W 1930 roku majątek liczący 402ha - w tym 300ha pól uprawnych, 34ha łąk, 13ha pastwisk, 37ha lasów, 5ha stawów, 5ha parku, 2ha ogrodu, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – należał do dr Ericha Bleul. Pozostał on właścicielem dóbr przynajmniej do 1937 roku. Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Losy posiadłości w kolejnych dekadach nie są znane. Zapewne na folwarku działał jakiś państwowy zakład rolny. Dwór zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Budynek do dziś pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć tylko z zewnątrz. Zabudowania gospodarcze folwarku zostały w większości wyburzone. Obecnie układ przestrzenny posiadłości jest dosyć kuriozalny. Wokół dworu zachowały się skromne resztki parku, a dalej na dziedzińcu folwarcznym wśród resztek zabudowy gospodarczej wyrosło osiedle jednorodzinnych domków zbudowane przez jakiegoś dewelopera.
Dwór w Nadolicach Wielkich to budynek murowany, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. Fasada (elewacja południowa) dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem, zaakcentowanym portykiem podtrzymującym balkon. Elewacje dwory prawdopodobnie przeszły termomodernizacje. Wokół otworów okiennych wykonano proste opaski w tynku. Widoczny jest również nieco zmniejszony gzyms wieńczący. W elewacji bocznej (zachodniej) dobudówka mieszcząca dodatkowe wejście.
Dwór w Nadolicach Wielkich przed 1945 rokiem
Źródło: https://dolny-slask.org.pl/757242,foto.html?idEntity=518880 (dostęp 29.08.2017r.)
Rezydencja położona jest w centrum miejscowości, na północ od głównej drogi przebiegającej przez Nadolice Wielkie. Adres dworu: ulica Stawowa 13-17.
W położonym na północ od Nadolic Wielkich przysiółku Wieściszów zachował się interesujący zespół zabudowań dawnego młyna przy rzece Widawie (Krichener Mühle), wraz z budynkiem mieszkalnym – siedzibą właścicieli młyna (adres ulica Młyńska 53). Na niektórych mapach turystycznych obiekt ten błędnie oznaczono jako dwór. Nie da się ukryć, że budynek jest dosyć efektowny; posiada gzymsy, opaski wokół otworów okiennych, ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem; i wygląda bardziej interesująco niż niejeden dwór. Prawdziwa rezydencja szlachecka znajdowała się jednak nie w Wieściszowie, lecz w pobliskiej miejscowości Krzyków (Krichener). Dwór w Krzykowie nie przetrwał do naszych czasów.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2017r.