Powiat prudnicki, gmina Lubrza
(nazwa niemiecka: Ellsnig, Kreis Neustadt)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1379 roku. W dokumencie z 1442r. wioska występuje pod nazwą Ellschnig. Informacje na temat właścicieli majątku w Olszynce pochodzą dopiero z połowy XVIII wieku. W tym czasie dobra były własnością Kaspra Henryka von Naefe. Pozostawił on naturalnego syna, Gotthelf Henryk Elsnig który został w 1799 roku wylegitymowany ze szlachectwa z nazwiskiem i herbem ojca. Wcześniej jednak majątek w Olszynce przeszedł na własność Karol Ludwik Henryk von Kurssel (ur.1748r., zm.1799r.), rotmistrza wojsk pruskich, osiadłego na Śląsku. Poza Olszynką rotmistrz von Kurssel posiadał również Dobrogoszcz koło Strzelina i Kiełczyn koło Dzierżoniowa i Olszynkę koło Prudnika na Górnym Śląsku. Karol Ludwik Henryk von Kurssel był dwukrotnie żonaty. Jego pierwsza małżonka (ślub 24.11.1779r.) Ernestyna Henrietta Szarlotta von Prittwitz (ur.7.07.1758r.) zmarła 18.05.1787r. w Olszynce. Cztery lata później właściciel miejscowości ożenił się z Karoliną von Schweinichen. Z pierwszego małżeństwa Karol Ludwik Henryk von Kurssel pozostawił niepełnoletniego syna Ernesta (ur.25.03.1787r., zm.12.04.1823r.). Trudno powiedzieć w jakich okolicznościach zakończyły się związki Olszynki z rodziną von Kurssel. W 1810r. właścicielką miejscowych dóbr była już jednak Pani Ernestine von Dungern, z domu von Gaffron. W 1842r. majątek nabył Gustav John. Dziesięć lat później posiadłość zakupił August Tripke (ur.1823r., zm.1906r.). W jego rękach pozostała przez następne pół wieku. Olszynka była jedną z mniejszych miejscowości w okolicach Prudnika. W 1868r. liczyła 309 mieszkańców, w tym co ciekawe 75 katolików i 234 ewangelików. W tym czasie była to jedna z czterech wiosek w powiecie prudnickim o przewadze mieszkańców wyznania ewangelickiego. Sam August Tripke na stałe nie był jednym z mieszkańców Olszynki. Co najmniej od 1872r. do 1894 roku majątek w miejscowości oddał w dzierżawę cukrowni w pobliskiej Osobładze (die Zuckerfabrik Hotzenplotz in Oesterreich). W 1886r. mieszkał we Wrocławiu, a w 1894r. w posiadłości Rzegnowo bei Gnesen (Wielkopolska, powiat gnieźnieński). W 1886r. dobra w Olszynce liczyły 169ha, w tym 163ha pól uprawnych, 1ha lasów, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po 1894r. August Tripke powrócił do Olszynki. W następnych latach los nie szczędził mu nieszczęść. W 1900r. zmarła jego żona Henrietta z domu Plewig (ur.1833r.), a w 1901r. dwaj synowie August (ur.1862r.) i Carl (ur.1868r.). W 1906r. po bezpotomnej śmierci Augusta Tripke majątek o powierzchni 168,2ha - w tym 157,6ha pól uprawnych, 3,6ha łąk, 0,2ha pastwisk, 0,3ha stawów, 0,6ha lasów, 1ha parku, 1ha ogrodu, 3,9ha dróg i podwórzy gospodarczych - nabył hrabia Franz Hubert von Tiele-Winckler (ur.1857r., zm.1922r.) z Mosznej (auf Moschen). Nowy właściciel powierzył folwark inspektorom, m.in. w 1917r. inspektorem w Olszynce był niejaki Penzholz. Przed 1921r. dobra w Olszynce hrabia Franz Hubert von Tiele-Winckler przekazał małoletniemu wnukowi hrabiemu Ultzowi Cyrillowi von Kanitz (ur.1912r. w Melkof). Ultz Cyrill Konrad Raban Elard Graf von Kanitz był synem hrabiego Bolka Georga Oskara Friedricha Juliusa Emila Konrada von Kanitz (ur.1883r., zm.1916r.) i baronówny Jelki von Tiele-Winkler (ur.1887r., zm.1922r.), córki Franza Huberta. W 1926 posiadłością w imieniu Ultza Cyrilla von Kanitz zarządzał pełnomocnik Gustav von Wittenburg z pobliskiego Słokowa (auf Schlogwitz). Posiadłość liczyła w tym czasie 140,6ha, z tego 135,5ha stanowiły pola uprawne, 1,9ha łąki, 0,2ha pastwiska, 0,2ha stawy, 0,4ha lasy, 1ha park, 0,5ha ogród, 2,9ha drogi i podwórza gospodarcze. Gustav von Wittenburg pozostał pełnomocnikiem przynajmniej do 1937 roku, czyli również po uzyskaniu pełnoletniości przez właściciela majątku. Wielkość dóbr i sposób ich zagospodarowania pomiędzy 1926 a 1937 rokiem nie uległy zmianie. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek został przejęty przez państwo polskie. W czasach Polski Ludowej folwark i dwór przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Następnie obiekty przeszyły na własność Stadniny Koni z Prudnika. Dwór obecnie pełni funkcje mieszkalne, budynek można zobaczyć z zewnątrz.
Dwór
Pierwsza szlachecka siedziba w Olszynce musiała istnieć już w połowie XVIII wieku. Prawdopodobnie w tej rezydencji zmarła w 1787 roku Ernestyna Henrietta Szarlotta von Kurssel, z domu von Prittwitz. Według źródła z 1845 roku w miejscowości znajdował się dwór i folwark. Trudno określić czy była to wspomniana wyżej osiemnastowieczna rezydencja czy obecny dwór o cechach klasycystycznych. Za fundatora istniejącego do dziś budynku uznaje się często Augusta Tripke, jednak obiekt mógł wznieść jeden z właścicieli majątku w pierwszej połowie XIX wieku. Skromny dwór w Olszynce to budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, zbliżonym do kwadratu, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem pulpitowym. Fasada siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem poprzedzonym murowanym gankiem zwieńczonym tarasem. Trzyosiową część środkową fasady akcentuje spłaszczony przyczółek. Większość elewacji zachowała ozdobne detale: boniowane narożniki, prostokątna i trójkątne nadokienniki, wieńczący gzyms kostkowy. Do rezydencji przylega zaniedbany park krajobrazowy. Dwór skierowany jest fasadą na dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Przed budynkiem znajduje się pomnik ku czci mieszkańców wioski poległych w czasie pierwszej wojny światowej. Napisy na pomniku prawdopodobnie zostały celowo uszkodzone w czasach Polski Ludowej.
Zabytki w Olszynce
Do rejestru zabytków w Olszynce wpisano park pałacowy z około 1840 roku (21.12.1984r., nr rej.: 121/84). W rejestrze powinien znaleźć się również dwór. Wpis do rejestru zabytków utrudniłby w przyszłości przeprowadzenie przebudowy bądź remontu prowadzących do zatarcia cech stylowych budynku.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Olszynki zapewniają autobusy firmy Veolia Transport Sp. z o.o. kursujące między innymi z Głogówka, Kędzierzyna-Koźla i Prudnika. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Prudnik. Do miasta można dotrzeć pociągami z Kędzierzyna-Koźla i Nysy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Kędzierzyna-Koźla, a następnie skręcić w lewo w obwodnicę miasta, będącą częścią trasy DK40. Z drogi krajowej numer 40 prowadzącej do Prudnika za miejscowością Laskowice należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Olszynki. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 80km. Dwór z parkiem i zabudowaniami gospodarczymi znajdują się na lewo od głównej drogi prowadzącej do Słokowa. Samochód można zaparkować na terenie dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Luty 2013 r.
