Powiat oławski, miasto
(nazwa niemiecka: Ohlau, Kreis Ohlau)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1149r.
Rys historyczny i stan obecny:
Oława dzięki nadaniu Piotra Włostowica od 1149r. wchodziła w skład majątków opactwa św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu. W 1206r. za rządów księcia wrocławskiego Henryka I Brodatego (ur.1165/1170r., zm.1238r.) została włączona do dóbr książęcych. Około 1234r. osada otrzymała prawa miejskie, poszerzone w 1282r. W drugiej połowie XIII w. w Oławie funkcjonowała kasztelania, której siedzibą był zapewne zamek wzniesiony w południowo-wschodniej części miasta. Po podziale księstwa wrocławskiego na początku XIV w. Oława znalazła się w dzielnicy brzeskiej. W latach 1359-1398 książę legnicko-brzeski Ludwik I ufundował w północnej części Oławy drugi zamek. Warownia ta w mocno zmienionej formie przetrwała do dziś, natomiast pierwotny zamek kasztelański został zniszczony w czasie wojen husyckich w 1428r. Zamek zbudowany przez księcia Ludwika I w 1455r. został powiększony o kaplicę. Warownię przekształcono w stylu renesansowym w trakcie dwóch przebudów w szesnastym stuleciu. Pierwsza z nich miała miejsce za rządów księcia Fryderyka II (ur.1480r., zm.1547r.) w latach 1541-1543, być może według projektu Jakuba Parra. Drugą przeprowadził w latach 1587-1589 Bernard Niuron na zlecenie księcia Joachima Fryderyka (ur.1550r., zm.1602r.). Następne prace budowlane prowadzono za rządów księcia wołowskiego Chrystiana (ur.1618r., zm.1672r.): w 1655r. odnowiono kaplicę, a w latach 1659-1672 powiększono zamek według planów przygotowanych przez Carlo Rossiego. Włoscy budowniczowie Carlo Rossi i Luca Giovanni dokończyli barokową przebudowę rezydencji w latach 1675-1680. Na zlecenie wdowy po Chrystianie wołowskim, księżny Luizy z domu von Anhalt-Dessau (ur.1631r., zm.1680r.) wznieśli między innymi dodatkowy budynek tzw. pałac Luizy. Właśnie ten fragment zamku w Oławie przetrwał do naszych czasów. Po śmierci księżny Luizy w 1680r. Oława została włączona w skład domeny królewskiej należącej do władców z dynastii Habsburgów. W latach 1691-1737 Oława była własnością księcia Jakuba Sobieskiego (ur.1667r., zm.1737r.), męża księżniczki Jadwigi Elżbiety Amalii z domu von Pfalz-Neuburg (ur.1673r., zm.1722r.). Po śmieci księcia Jakuba Sobieskiego miasto na krótko powróciło do domeny Habsburgów, by w wyniku wojen śląskich w połowie XVIII w. przejść na własność królów pruskich. Za rządów pruskich zamek w Oławie wykorzystywany między innymi jako przędzalnia jedwabiu i browar znacznie podupadł. W 1829r. budowla została przekazana miastu. Władze miejskie podjęły decyzję o rozebraniu części południowego skrzydła rezydencji. W jej miejscu w latach 1833-1835 został wzniesiony kościół p.w. Piotra i Pawła. Reszta zamku została zniszczona w 1945r. w wyniku pożaru, prawdopodobnie wywołanego przez żołnierzy Armii Czerwonej. W latach 1952-1958 odbudowano tzw. pałac Luizy, natomiast resztki skrzydła północnego rozebrano w latach siedemdziesiątych XX w. Odnowiony zabytek przeznaczono na siedzibę Urzędu Miejskiego. Obecnie w dalszym ciągu zamek pełni tę funkcję co mocno ogranicza możliwość zwiedzania jego wnętrz.
Zabytki w Oławie
Do rejestru zabytków w Oławie wpisano między innymi: kościół parafialny p.w. MB Pocieszenia (31.03.2000r., nr rej.: A-15/00); kościół parafialny p.w. śś Piotra i Pawła (29.03.1949r., nr rej.: 66); kościół pomocniczy p.w. św. Rocha (22.03.1966r., nr rej.: 1600); cmentarz żydowski przy ul. Cichej (7.03.1977r., nr rej.: 385/W); zamek (29.03.1949r., nr rej.: 71); mury miejskie (22.03.1966r., nr rej.: 1601); zespół koszarowy huzarów przy ul. 3 Maja (2.04.1993r., nr rej.: 678/W); zespół koszarowy przy ul. Młyńskiej (2.04.1993r., nr rej.: 679/W); ratusz (20.11.1964r., nr rej.: 1162); zespół folwarczny przy ul. Małopolnej nr 4 (8.05.1992r., nr rej.: 663/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Oławy zapewniają między innymi pociągi kursujące na trasie Gliwice – Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, a następnie DK 396 prowadzącą do Oławy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 140km. Przed zamkiem mieszczącym Urząd Miejski rozciąga się Plac Zamkowy. Samochód można zaparkować również obok na Placu Piastów.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2012 r.
