Powiat górowski, gmina Góra
(nazwa niemiecka Gross Osten, Kreis Guhrau)
Zabytki w Osetnie
Do rejestru zabytków w Osetnie zostały wpisane: kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (nr rej.: A/1114/813 z 13.12.1960r.), dwór (nr rej.: A/3615/759 z 27.09.1960r.), zespół folwarczny (nr rej.: A/3616/1421A z 18.06.1993r.), park dworski (nr rej.: A/3617/1540A z 20.04.1995r.), spichlerz (nr rej.: A/3618/1420/A z 18.06.1993r.), chlewnia (nr rej.: A/3619/1422/A z 18.06.1993r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu dworsko folwarcznego, nr 39-43: stodołę, budynek wielofunkcyjny (nr 39), dom robotników folwarcznych (nr 39c), stodołę (nr 39), wagę, chlewnię, rządcówkę, mur z bramą wjazdową, bramę wjazdową na teren parku, zabudowania podwórca nr II (warsztat, stajnia, trojak, stodoła, dwa budynki inwentarskie, dom robotników folwarcznych, kuźnia).
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1259 roku. W dokumencie z 1310 roku wymieniono ją pod nazwą Ossedno. Obecnie wieś składa się z dwóch dawnych miejscowości, właściwego Osetna Wielkiego i Niwy. W XV wieku włości należały do rodziny Braun. W 1493 roku dobra od rodu Braun nabył Ernest von Tschammer (ur.1450r., zm.1507r.). Stworzył on rozległy kompleks majątków na terenach dzisiejszych powiatów głogowskiego i górowskiego. W 1512 roku trzej synowie Ernsta dokonali podziału posiadłości. Włości obejmujące Osetno Wielkie objął najmłodszy syn Ernest II. Miejscowa linia rodziny von Tschammer wygasła w 1593 roku po śmierci Wolframa (ur.1528r.), wnuka Ernsta I. Dobra przeszły w ręce Georga von Loss z Dąbrowy koło Głogowa, męża Joanny, córki Wolframa von Tschammer. W 1684 roku Adam von Loss, uczynił spadkobierczynią majątku swoją jedyną wnuczkę, Marię Mariannę von Bünau. Wyszła ona za mąż za Georga Caspara von Tschammer z linii z Daszowa. W tych okolicznościach Osetno Wielkie na krótko wróciło w ręce potomków wcześniejszych właścicieli. Niwa pozostała własnością rodu von Loss, do śmierci Hansa Wolframa w 1716 roku.Następnie dobra należały do rodziny von Dyherrn, która w XVIII wieku przejęła również samo Osetno Wielkie i ponownie połączyła w jednych rękach obydwa majątki. W 1791 roku w miejscowości Osetno Wielkie znajdował się pański pałac, folwark, probostwo, szkoła, katolicki kościół parafialny, 7 gospodarstw kmieci, 15 wolnych zagrodników, 11 zagrodników omłockowych, wiatrak, jeden inny budynek. W sumie wieś liczyła 37 domów i 191 mieszkańców. Właścicielem był hrabia von Dyherrn. W Niwie wymieniono pański pałac, 2 folwarki - jeden we wsi, a drugi Schwarzvorwerk poza nią - katolicki kościół parafialny, probostwo, szkołę, 10 gospodarstw wolnych zagrodników, 12 zagrodników omłockowych, 2 chałupników, 3 wiatraki, 1 inny budynek. W sumie wieś liczyła 36 domów, 190 mieszkańców. Majątek należał do hrabiego von Dyherrn. W 1796 roku właścicielem Osetna Wielkiego został Johann Heinrich Casimir hrabia von Carmer (ur.1721r., zm.1801r. w Ryczeniu). Johann von Carmer był prawnikiem, referendarzem, następnie radcą rządowym w Opolu, od 1768r. ministrem sprawiedliwości prowincji śląskiej, od 1779r. wielkim kanclerzem Królestwa Prus. Przyczynił się do reformy i ujednolicenia pruskiego prawa i sądownictwa. Opracował kodyfikację prawa i nową procedurę cywilną. Nabył liczne posiadłości na Śląsku, z których w 1801 roku utworzył dwa fideikomisy. Majorat Ryczeń obejmował majątki w Osetnie i Niwie koło Góry Śląskiej, natomiast w skład majoratu Źródła wchodziły dobra w Pęczkowie. W 1830 roku w Osetnie wzmiankowano Hansa von Carmer, w latach 1815-1835 starostę powiatu górowskiego. Kolejnym właścicielem majątku był Julius von Carmer, znany z dokumentu z 1845 roku. Od 1849 roku włości należały do hrabiny Henriette von Carmer, z domu von Unruh, wdowy po Juliusie. Około 1876 roku posiadłość otrzymał jej syn Friedrich von Carmer (ur.1849r. w Osetnie, zm.1915r. w Ryczeniu), porucznik w regimencie kirasierów w Berlinie. W 1894 roku dobra Osetno Wielkie liczyły 300ha, w tym 260ha pól uprawnych, 1ha łąk, 1ha pastwisk, 30ha lasów, 8ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Natomiast dobra Niwa (obecnie wschodnia część Osetna) miały powierzchnię 670ha, w tym 160ha pól uprawnych, 60ha łąk, 60ha pastwisk, 360ha lasu, 20ha wód, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Folwarkami zarządzał inspektor Suckow z Osetna. W dobrach działała gorzelnia i cegielnia. W 1915 roku włości otrzymała w spadku wdowa hrabina Freda von Carmer-Osten, z domu von Prittwitz und Gaffron. W latach 30. XX wieku w jej imieniu dobrami zarządzał generalny pełnomocnik Kurt von Ravenstein, były starosta górowski z Łagiszyna. W 1937 roku należące do hrabiny Fredy von Carmer-Osten, z domu von Prittwitz und Gaffron dobra rycerskie Osetno Wielkie z dobrami Niwa i folwarkiem Czarnolas liczyły 981ha, w tym 431ha pól uprawnych, 31ha łąk, 61ha pastwisk, 390ha lasu, 20ha wody, 30ha nawodnionych łąk, 18ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działała gorzelnia (o wydajności 89 000 litrów) i cegielnia parowa. Właścicielka była udziałowcem w cukrowni, młynach i mleczarni w Górze. Na folwarkach prowadzono hodowlę czarnego bydła mlecznego oraz uprawiano zboża, buraki cukrowe i ziemniaki.
Stan rezydencji w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6571742,foto.html?idEntity=511936 (dostęp: 2.05.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5330045,foto.html?idEntity=511936 (dostęp: 2.05.2023r.)
Po 1946 roku zabudowania znalazły się w gestii Kombinatu PGR w Górze. Rezydencję zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. W kolejnych dekadach majątek wchodził w skład kolejnych zakładów rolnych: od 1970r. PGR Kietlów, jako Zakład Rolny Osetno, od 1977 roku PGR Kłoda Mała jako Zakład Rolny Kietlów Gospodarstwo Ryczeń, wreszcie należał do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Od 1965 roku dwór był już częściowo nieużytkowany. W kolejnej dekadzie stan zabytku ulegał stałemu pogorszeniu. Ostatecznie został opuszczony. Na przełomie XX i XXI wieku dwór został sprzedany prywatnemu inwestorowi. Obecnie obiekt jest zabezpieczony przed wejście, pozostaje jednak nieużytkowany.
Pierwotnie renesansowy dwór obronny wzniesiony na początku XVI wieku, wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Znaczne przekształcenia rezydencji miały miejsce około 1620 roku i w XIX wieku. Obecnie trzyskrzydłowa budowla z dziedzińcem zamkniętym z czwartej strony murem. Skrzydła w większości dwukondygnacyjne – jedynie północne jest parterowe – nakryte dachami dwuspadowymi z powiekami. Elewacja południowa w wyniku przebudowy w XIX wieku zaczęła pełnić funkcję fasady. Wejście do rezydencji ozdobiono wtedy neorenesansowym portykiem zamkniętym balkonem. Dominantą budowli jest kolista wieża w narożniku południowo-wschodnim. Posiada ona dekorację neogotycką: krenelaż z hurdycjami. Od strony dziedzińca do dworu prowadzi manierystyczny portal z lat 1617-1619 wykonany przez Johanna Pola z Głogowa. Prawdopodobnie ozdabiał on pierwotne główne wejście do siedziby rodu von Loss. Układ wnętrz dwutraktowy, w części pomieszczeń parteru zachowane sklepienia, w większości budynku zastosowano płaskie stropy. Wokół dworu zachowane pozostałości fosy oraz umocnień ziemnych. Do rezydencji przylega rozległy park. Na południe od dworu rozciągają się zabudowania gospodarcze rozłożone wokół pierwszego dziedzińca folwarcznego. Drugie założenie folwarczne znajduje się na północny-wschód od siedziby właścicieli, po drugiej stronie głównej drogi przebiegającej przez Osetno.
Osetno położone jest około 7 kilometrów na południowy-zachód od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW323 w kierunku Lubina. Trasa ta przebiega przez wschodnie krańce Osetna. Zespół dworsko-folwarczny znajduje się na zachód od drogi wojewódzkiej. Dokładna lokalizacja rezydencji:
51.634390784384394, 16.460292064148575
Damian Dąbrowski,
Maj 2022r.
Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła
