Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Pawłowiczki
(nazwa niemiecka: Pawlowitzke-Gnadenfeld, w latach 1936-1945 Gnadenfeld, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny:
Duża wioska o długiej i ciekawej historii, której początki sięgają XII wieku. Po raz pierwszy wspomniana jako własność cystersów z Jemielnicy w dokumencie papieża Bonifacego VIII z 1302 r. W nieznanych okolicznościach została własnością rycerską. W 1453 r. Jan von Dobieschowitz, starosta kozielski, sprzedał swój rodowy majątek oraz Pawłowiczki Dirskowi z Lasowic. O kolejnych właścicielach miejscowości posiadamy niewiele informacji. W siedemnastym stuleciu majątek należał do znanej rodziny von Larisch z Naczęsławic, między innymi barona Mikołaja von Larisch, wspomnianego w źródłach z 1662 r. W 1719 r. właścicielem miejscowości był Piotr von Osetzki, przedstawiciel znanej śląskiej rodziny szlacheckiej, pochodzącej z okolic Olesna. Kolejny znany właściciel, von Seydlitz, około 1780 r. rozbudował wioskę o część zachodnią, zwaną Gnadenfeld. Zamieszkali w niej sprowadzeni przez Seydlitza ewangeliccy rzemieślnicy. Nowa część wioski została zbudowana według planów architekta Rietza, z czworobocznym placem przy którym wybudowano ratusz, szkołę i Dom modlitwy. Klasycystyczny dwór w Pawłowiczkach został zbudowany w 1812 r., przy obecnej ulicy Ogrodowej. W pobliżu kościoła p.w. śś Andrzeja i Jakuba w dziewiętnastym stuleciu wzniesiono budynki gospodarcze. Współcześnie ich ruiny bywają często mylone z nieistniejącym dworem.
Dwór w Pawłowiczkach, zbudowany na niewielkim wzniesieniu, jeszcze w latach 60-tych XX w. był w bardzo dobrym stanie technicznym. Budynek był murowany z cegły, potynkowany, na planie prostokąta, parterowy, z zagospodarowanym poddaszem, podpiwniczony. O 7-osiowej fasadzie (elewacji zachodniej), z zaakcentowaną częścią środkową, zwieńczoną trójkątnym szczytem. Elewacje zdobiły narożniki ujęte boniowaniem i uszate obramienia okien. Budynek nakryty był dachem mansardowym z naczółkami i lukarnami. Układ wnętrz był przekształcony, ale w części pomieszczeń zachowane zostały sufity z plafonami. Wysokie piwnice posiadały sklepienia żaglaste na gurtach. W przewodniku Henryka Stasińskiego i Edwarda Wieczorka „Racibórz i okolica” z 1994r. znajdziemy jeszcze wzmiankę o dworze w Pawłowiczkach, chociaż autorzy zaznaczyli, że zabytek jest zrujnowany. W 2004r. po rezydencji nie było już śladu. Mieszkańcy nie chętnie wypowiadali się na ten temat, z uzyskanych informacji wynika, iż zniszczono resztki obiektu, a na jego miejscu postawiono nowe prywatne domy. Trzeba pogratulować Pawłowiczkom miejscowych władz, które z premedytacją doprowadziły do zagłady jeden z najcenniejszych budynków miejscowości. W Internecie można znaleźć zdjęcie, które rzekomo przedstawia dwór w Pawłowiczkach, w rzeczywistości są to jednak zrujnowane budynki dawnego folwarku.
Obecnie z zabytków w Pawłowiczkach godny uwagi jest pochodzący z osiemnastego stulecia kościół parafialny p.w. śś Andrzeja i Jakuba oraz zabytkowe budynki mieszkalne w zachodniej części wioski, pochodzące z XIX, a nawet II połowy XVIII w. Do katalogu zabytków sztuki wpisano kościół parafialny, nr rej.: 1204/66 z 14.03.1966 r. i dom nr 1 przy ulicy Jedności Narodowej, nr rej.: 1998/73 z 30.01.1973 r. W okolicy Pawłowiczek warto zobaczyć pałace w Grudyni Małej, Grudyni Wielkiej, Jakubowicach, Borzysławicach, dwór w Milicach oraz ruiny pałacu w Chróstach.
Informacje praktyczne i dojazd:
Na przystanku Pawłowiczki skrzyżowanie zatrzymują się PKS-y z Kędzierzyna-Koźla, kursują one kilkanaście razy dziennie. Do Kędzierzyna najlepiej dojechać pociągiem z Gliwic, a dalej do Koźla autobusami miejskimi i PKS-ami. Dojazd samochodem: proponuję trasę z Gliwic: DK 408 do Bierawy, a następnie drogami lokalnymi przez Cisek, Długomiłowice, Gierałtowice, skąd droga krajowa 38 w kierunku Głubczyc zaprowadzi nas prosto do Pawłowiczek Odległość od Gliwic nieco ponad 50 km w jedną stronę. Samochód można zaparkować przy kościele we wschodniej części wioski, albo na parkingu pod sklepem bliżej ulicy Ogrodowej.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2009 r., aktualizacja: czerwiec 2010 r.
Zdjęcia poniżej przedstawiają ruiny budynków dawnego folwarku, kościół parafialny, okolice ulicy Ogrodowej przy której znajdował się klasycystyczny dwór, budynek w centrum Pawłowiczek
