Powiat prudnicki, gmina Prudnik
(nazwa niemiecka: Schweinsdorf, Kreis Neustadt O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsze wiadomości na temat Piorunkowic pochodzą ze źródeł historycznych z XIV w. Wioska ta była częścią księstwa opolskiego. Na pobliskiej rzece Ścinawie Niemodlińskiej przebiegała granica między ziemiami Piastów opolskich a włościami biskupów wrocławskich i leżąca na drugim brzegu rzeki wioska Gryżów była częścią dóbr kościelnych. Mimo to położony w pobliżu Piorunkowic zamek książąt opolskich zwano Gryżowem. Początki tej twierdzy sięgają prawdopodobnie XIII w. Początkowo był to gród o umocnieniach ziemnych. W XIV w. w niejasnych okolicznościach stał się siedzibą kasztelani i został przebudowany na murowany zamek. Pierwsza wzmianka o kasztelanie gryżowskim Jaśku pochodzi z dokumentu datowanego na 26 luty 1337 r. O znaczeniu zamku świadczy fakt, że w czasie wojen husyckich stał się celem częstych ataków. Najpierw w 1428 r. został spalony przez oddziały husyckie, a dwa lata później po przyłączeniu się księcia Bolka V do husytów twierdzę zdobyły i zniszczyły biskupie wojska nyskie. W czasach późniejszych nie przystąpiono do jego odbudowy i z twierdzy pozostały tylko ruiny. Prawdopodobnie zrujnowany zamek wraz z wsią Piorunkowice Bolko V przekazał krewnym swej małżonki z rodu Beessów, gdyż już w 1432 r. odnotowano w źródłach Henryka Bes „von Smeilsdorf im Opolischen Gebiet”. Miejscowość pozostawała w rękach tego rodu w XV w. i w początkach następnego stulecia. W 1556 r. bracia Kasper, Ulryk i Jan von Gellhorn z Osieka Grodkowskiego kupili od Kaspra von Pücklera z Grodźca wieś Piorunkowice z zamkiem Gryżów. Następnie w 1580 r. Ulryk odsprzedał te włości Jerzemu von Senitz z Rudziczki. W dokumencie z 1590 r. znajdujemy wzmiankę o Magdalenie Beess, wdowie po Jerzym von Senitz, to ostatni związek rodu von Beess z Piorunkowicami. W 1589 r. (1590 ?) bracia Baltazar, Jerzy i Krzysztof Mettich von Tschetschau zakupili Piorunkowice i dwa folwarki w Rudziczce. W 1623 r. hrabia Jan Arbogast von und zu Annaberg ożenił się z Marianną von Mettich und Tschetschau, która wniosła mu w wianie Piorunkowice. Do hrabiego należały również posiadłości w hrabstwie kłodzkim, gdzie w latach 1633-45 był starostą. W 1645 r. Jan Arbogast zmarł nie zostawiając potomków, a osada wróciła do rodziny jego małżonki. W 1724 r. hrabia Jan Józef von Mettich sprzedał majątek radzie miejskiej Prudnika. Brak informacji o kolejnych zmianach właścicieli uniemożliwia przedstawienie dalszych losów wioski, wiadomo jedynie, że przed drugą wojną światową majątek należał do rodziny Wessel. Pałac w Piorunkowicach zbudowali w XVII lub XVIII w. przedstawiciele rodziny von Mettich. Budynek usytuowany na stoku wzniesienia nad stawem nie posiada cech obronnych, trzeba jednak pamiętać, że był on wielokrotnie przebudowany, między innymi w 1820 r. w stylu klasycystycznym. Pałac murowany z kamienia i cegły, pierwotnie potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony na wysoko sklepionych piwnicach, parterowy z mieszkalnym poddaszem, nakryty dachem naczółkowym z wystawkami, w latach 60-tych XX w. krytym łupkiem. Fasada jedenastoosiowa z centralną pięcioosiową piętrową facjatą zamkniętą trójkątnym spłaszczonym przyczółkiem. W nim umieszczona data ostatniej przebudowy – 1920 r. Na osi fasady główne wejście do budynku, z kamiennym, boniowanym portalem. W elewacji tylnej centralnie umieszczona kwadratowa wieżyczka, w nowszej górnej kondygnacji ośmioboczna o konstrukcji szkieletowej, nakryta barokowym hełmem. Na zdjęciu z lat 60-tych XX w. widać, że elewacje budynku były otynkowane i poza gzymsem wieńczącym i międzykondygnacjowym pozbawione detali architektonicznych. Układ wnętrz trzytraktowy. Na osi budynku przekształcona sień i salon. W sieni zachowane kamienne obramienia otworów drzwiowych. Pomieszczenia nakrywały sufity z dekoracją stiukową z 1820 r. i sklepienia kolebkowe z zaostrzonymi lunetami, obecnie zniszczone. Po drugiej wojnie światowej pałac użytkowała miejscowa stadnina koni, a od lat siedemdziesiątych XX w. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Do 1989 r. pałac był w dobrym stanie technicznym, a w ciągu ostatnich kilkunastu lat doprowadzono go do kompletnej ruiny. Budynek jest własnością prywatną jednak nie jest ogrodzony ani zabezpieczony przed wejściem. Właściciel nie wykazuje żadnego zainteresowania jego losem i nie wiadomo czym się kierował kupując zabytek. Do dawnej rezydencji przylegają resztki zdewastowanego parku krajobrazowego. Budynek polecam zobaczyć tylko z zewnątrz, gdyż wejście do środka grozi wypadkiem. Jeżeli nie nastąpi szybka zmiana właściciela to wkrótce będzie to kolejny zniszczony śląski zabytek.
Stan pałacu w lipcu 2008 roku
Zabytki w Piorunkowicach
Do rejestru zabytków sztuki dnia 21.05.1965 r. wpisano ruiny zamku „Gryżów” (nr rej.: 1038/65). W rejestrze umieszczono także pałac (decyzja dwór): nr rej.: 876/64 z 14.05.1964 oraz park A-209/89 z 29.03.1989, niestety nie ma to żadnego wpływu na los tych obiektów.
Rezydencja w Piorunkowicach w listopadzie 2014 roku
Informacje praktyczne i dojazd:
Piorunkowice są położone przy ważnej drodze z Nysy do Prudnika dlatego bez problemu można do nich dotrzeć komunikacją publiczną. Polecam podróż pociągiem z Gliwic do Prudnika, z przesiadką w Kędzierzynie – Koźlu a dalej dojazd, często kursującymi, autobusami PKS z Prudnika do Nysy. Wybierającym się w drogę samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 408 do Kędzierzyna – Kożla, a następnie DK 40 do Prudnika i DK 41 w stronę Nysy, Piorunkowice leżą po prawej stronie tej ostatniej trasy. Odległość: w jedną stronę niecałe 100 km. Ruiny pałacu znajdują się na początku wioski, samochód można zaparkować przed budynkiem.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2010 r.