Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Pirschen und Stusa, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Piersnie
Do rejestru zabytków w Piersnie został wpisany kościół filialny p.w. św. Michała Archanioła, XV, pocz. XIX, nr rej.: A/1467 z 14.12.2009r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kaplicę luterańską (nr 61), zespół folwarczny: oficyna mieszkalna (nr 25), spichlerz, dwa budynki inwentarskie; zespół pałacowo-folwarczny Stoszów z parkiem (nr 38-46): pałac (nr 42), dwie oficyny mieszkalne (nr 37/38 i 39), oficyna-piekarnia (ruina, nr 40), dom ogrodnika (nr 41), oficyna mieszkalna (nr 43), trzy oficyny mieszkalno-gospodarcze (nr44-46), owczarnia (przy nr 43), dwie stodoły, stajnia obora-spichlerz, obora, trzy wozownie, stolarnia, powozownia i magazyn uprzęży, kuźnia, park pałacowy.
Miejscowość wzmiankowano w 1217 roku jako Pirsino, w 1341 roku jako Pirsin, a w 1360 roku pod nazwą Pirschin. Do 1336 roku Piersno należało do Petera von Prittwitz. Kolejnymi właścicielami wsi byli przedstawiciele rodów: Gallicus, Runge, Bramer, Czirn, Kumeise, Pritczicz. Do 1594 roku dobra posiadała rodzina von Reichenbach. W XVII wieku wieś przeszła w ręce rodu Freitag. Następnie majątek należał do: Ernsta Georga von Scheinichen, w latach 1699-1709 Floriana von Seidlitz, w latach 1709-1736 rodziny von Bock, od 1737 do 1738 roku Ernsta Baltazara von Briesen, w latach 1739-1746 barona Hildebranda Rudolpha von Hund, od 1747 do 1783 roku barona Heinricha Daniela von Lierlau. W 1795 roku właścicielem Piersna był von Schweinitz. W miejscowości znajdował się folwark, katolicki kościół filialny, probostwo, dwie szkoły, 9 gospodarstw kmiecych, 16 zagrodniczych, 13 chałupniczych. W sumie w 43 domach mieszkało 254 osób. Działała kuźnia. Część wsi pod nazwą Kozików (Hartau), znajdował się tam kolejny folwark. W 1830 roku dobra w Piersnie należały do rodziny von Schweinitz. W opisie miejscowości wymieniono 53 domy, 334 mieszkańców, w tym 24 katolików, ewangelicką szkołę, gorzelnię. W 1845 roku właścicielem posiadłości był von Schweinitz. W Piersnie wzmiankowano 59 domów, 368 mieszkańców, w tym 21 katolików, ewangelicką szkołę, gorzelnię, hodowlę 1140 owiec merynosów oraz 560 owiec. Częścią wsi był folwark Hartau. W kolejnych dekadach majątki Piersno i Stoszów pozostawały w rękach tych samych właścicieli.
Folwark w Piersnie i inne interesujące zabudowania: kościół św. Michała Archanioła, dawna karczma „Pod Zielonym Drzewem”, kaplica luterańska
Stoszów – obecnie część wsi Piersno
Stoszów wzmiankowano w 1329 roku jako Stosaw. W 1795 roku właścicielem miejscowości był von Schweinitz. W Stoszowie znajdowała się pańska siedziba, folwark, 6 gospodarstw zagrodniczych, 5 chałupniczych, wiatrak. W sumie 15 domostw zamieszkiwało 67 osób. W 1830 roku włości należały do rodziny von Schweinitz. W opisie Stoszowa wymieniono 18 domów, pałac, 115 mieszkańców, w tym 2 katolików, 2 wiatraki, browar oraz gorzelnię. W 1845 roku właścicielem dóbr pozostawał von Schweinitz. W wiosce wzmiankowano 23 domy, pałac, 120 mieszkańców, w tym 9 katolików, hodowlę 570 owiec merynosów, 2 wiatraki, browar i gorzenię. Przed 1856 rokiem dobra w Piersnie i Stoszowie nabył komisarz dystryktu policyjnego i szambelan królewski Ernst Ferdinand Ludwig Sylvius Joachim von Elsner z pobliskich Cesarzowic. Ernst von Elsner zmarł około 1866 roku. Dobra w spadku otrzymała jego córka Marie von Carmer, z domu von Elsner, małżonka Hansa Friedricha Ludwiga Wilhelma hrabiego von Carmer (zm. 1885r.). Marie von Carmer mieszkała w rezydencji w Pęczkowie. Dobra w Piersnie, Stoszowie oraz folwark Kozików często oddawano w dzierżawę. W kolejnych księgach adresowych wymieniano dzierżawców: w 1872r. Sposky, w latach 1873-1886 Friedrich Ritter. Dzierżawcy mieszkali w rezydencji w Stoszowie. W 1888 roku włości nabył Georg von Kramsta z Chwalimierza. W tym czasie dobra liczyły 594ha, w tym 500ha pól uprawnych, 50ha łąk, 38ha lasów, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W kolejnych latach majątki włączono w skład majoratu Chwalimierz. Jego właścicielem był Hans Georg von Kramsta. Poszczególnymi folwarkami zarządzali inspektorzy. W 1937 roku wzmiankowano inspektora Materne. Majątek Stoszów liczył 236,63ha, w tym 145,82ha pól uprawnych, 32,11ha łąk, 34,6ha lasu, 24,1ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Posiadłość Piersno miała powierzchnię 224,65ha, w tym 217,56ha pól uprawnych, 0,28ha łąk, 6,81ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Folwark Kozików obejmował 179,65ha, w tym 174,73ha pól uprawnych, 4,92ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie hodowano konie, krowy oraz świnie.
Pałac w Stoszowie wzmiankowano już pod koniec XVIII wieku. W drugiej połowie XIX wieku w miejscu starszej budowli wzniesiono neogotycką siedzibę. Budynek był pierwotnie parterowy z mezzaninem. Elewacje dekorowały gzymsy, nadokienniki, sterczyny. Pałac przebudowano około 1968 roku. W trakcie prac remontowych dodano drugą kondygnację, zmieniono bryłę budynku oraz układ okien. Pałac murowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada pięcioosiowa, z centralnym pseudoryzalitem. Główne wejście na osi budynku, poprzedzone schodami, zaakcentowane łukiem tudorowskim. W elewacjach bocznych pseudowykusze ozdobione fryzem arkadowym. W piwnicach spłaszczone sklepienia krzyżowe na gurtach, w pozostałych pomieszczeniach stropy. Na wschód od rezydencji rozciąga się dziedziniec folwarczny, otoczony przez zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Od zachodu do pałacu przylega szczątkowo zachowany park, w nim m.in. ciekawy platan klonolistny.
Po drugiej wojnie światowej majątki upaństwowiono. Zabudowania należały do Kombinatu PGR Środa Śląska jako Zakład Rolny Piersno – Stoszów. Stan ten trwał do likwidacji PGR-u w 1991 roku. Dawny pałac wykorzystywano jako wielorodzinny budynek mieszkalny. Następnie zabytek przejął Urząd Gminy w Kostomłotach. Obecnie budynek w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne. Część budynków pofolwarcznych nadal jest użytkowana, niektóre opuszczone popadają w ruinę. Z folwarku w Piersnie wykorzystywane są jedynie dawne budynki mieszkalne pracowników. Opuszczone zabudowania gospodarcze powoli niszczeją. Folwark Kozików w ostatnich latach został całkowicie wyburzony.
Piersno położone jest około 10 kilometrów na południe od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta powiatowego lokalną drogą przez Ciechów i Cesarzowice. Folwark w Piersnie znajduje się w zachodniej części miejscowości, na południe od głównej ulicy, w pobliżu dawnego kościoła luterańskiego.
Dokładna lokalizacja folwarku:
51.0818635079043, 16.571889679743595
Dawna miejscowość Stoszów to obecnie zachodni kraniec Piersna. Zespół pałacowo-folwarczny stanowi praktycznie połowę zabudowy dawnej wioski. Dokładna lokalizacja pałacu:
51.08680542827372, 16.559144165377145
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.