Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Pohlsdorf, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Paździornie
Do rejestru zabytków w Paździornie został wpisany kościół fil. p.w. śś. Piotra i Pawła, 1419, XVI, 1882, nr rej.: A/748 z 12.04.2006r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół pałacowo-folwarczny z parkiem: oficyna mieszkalna (nr 56), oficyna mieszkalna (nr 57), oficyna mieszkalna (nr 58), oficyna mieszkalna (nr 59), obora z wozownią, obora i stodoła, relikty muru granicznego z bramami, park pałacowy.
Miejscowość wzmiankowano w 1329 roku jako Paulivilla, w 1335 roku jako Paulisdorf, a w 1360 roku pod nazwą Pawilsdorf. Paździorno na przełomie XV i XVI wieku było własnością rodu von Seidlitz. W 1506 roku Nickel von Biedau poślubił niewiastę z rodziny von Seidlitz i odkupił majątek od Wenzela von Seidlitz. W rękach potomków Nickela von Biedau dobra pozostały do 1945 roku. W miejscowości wzmiankowano m.in.: Friedricha Bieden (zm.1565r.), Hansa Bieden (zm. 1579r.) żonatego z Barbarą z domu von Schindel (zm. 1596r.), Siegmunda Biedau (zm. 1612r.), Georga von Biedau (zm. 1617r.), Rudolfa Ferdinanda von Biedau (zm. 1713r.), Leopold von Biedau (zm. 1775r.). Z małżeństwa z baronówną von Grutschreiber Leopold von Biedau pozostawił syna Franza Xaviera, który był ostatnim męskim przedstawicielem tej linii rodu. W 1792 roku dobra otrzymała w spadku Barbara, córka Franza Xaviera i Josefy z domu von Garnier. Mężem Barbary został radca ziemski Emanuel von Woikowsky und Poborow (zm. 1849r.), właściciel posiadłości Dolne Milikowice i Witków w powiecie świdnickim. W 1795 roku w Paździornie znajdował się pański dom, folwark, katolicki kościół, probostwo, szkoła, browar, dwie kuźnie, 2 gospodarstwa kmieci, 27 zagrodników, 11 chałupników. W sumie 45 domostw zamieszkiwały 272 osoby. Od 1812 roku Emanuel von Woikowsky und Poborow pełnił funkcję starosty powiatu świdnickiego. W 1836 roku otrzymał on zgodę króla pruskiego na połączenie nazwisk i herbów rodów von Biedau i von Woikowsky, zarówno dla siebie jak i swoich potomków. W 1830 roku w Paździornie wzmiankowano 61 domów, pałac, folwark, 391 mieszkańców, w tym 105 ewangelików, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę, wiatrak, browar oraz gorzelnię. W 1845 roku w miejscowości znajdowały się 74 domy, pałac, folwark, katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, wiatrak, browar, gorzelnia, cegielnia, oraz hodowla 1559 owiec merynosów. Wieś liczyła 507 mieszkańców, w tym 139 ewangelików. Kolejnym właścicielem majątku był porucznik w stanie spoczynku Eduard von Woikowsky-Biedau (zm. 1879r.), syn Emanuela von Woikowsky und Poborow. Do lat siedemdziesiątych XIX wieku należały do niego także świdnickie posiadłości rodziny, w Milikowicach Dolnych i Witkowie. Na krótko przed śmiercią w 1879 roku Eduard von Woikowsky-Biedau dokonał podziału dóbr. Paździorno Średnie zostało siedzibą fideikomisu, natomiast Paździorno Dolne i Górne pozostały dobrami alodialnymi. Włości odziedziczył jego syn Emanuel (II) von Woikowsky-Biedau. Wcześniej zarządzał on posiadłościami rodziny w Milikowicach i Starym Lesińcu w powiecie wałbrzyskim. Jego żoną była Wilhelmine z domu von Garnier (zm. 1870r.). Młodszy syn z tego małżeństwa, Victor Hugo Emanuel Adam Maria (ur. 1866r., zm. 1935r.), studiował historię i filozofię na Uniwersytetach w Lipsku, Freiburgu, Berlinie i Wrocławiu. Został radcą oraz kompozytorem. W 1894 roku majątek w Paździornie liczył 510ha, w tym 415ha pól uprawnych, 42ha łąk, 38ha lasów, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia. W 1897 roku posiadłość otrzymał w spadku najstarszy syn właściciela major Emanuel (III) von Woikowsky-Biedau. W 1906 roku otrzymał on od cesarza niemieckiego Order Orła Czerwonego IV klasy. W 1912 roku powierzchnia dóbr wynosiła 512ha, w tym 417ha pól uprawnych, 42ha łąk, 38ha lasów, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W dalszym ciągu działała gorzelnia. Emanuel (III) von Woikowsky-Biedau zmarł między 1917 a 1921 rokiem. W 1921 roku majorat należał do Leopolda von Woikowsky-Biedau. Funkcję administratora pełnił kapitan Wilhelm Rϋdiger von Woikowsky-Biedau-Poberow (ur. 1888r., zm. 1952r.). W 1926 roku dobra należały do Pani Clary von Woikowsky-Biedau-Poberow z domu Eunicke. Przed 1930 rokiem fideikomis otrzymał w spadku Wilhelm Rϋdiger von Woikowsky-Biedau-Poberow, królewski pruski kapitan w stanie spoczynku. Majątek liczył 514ha, w tym 419ha pól uprawnych, 42ha łąk, 38ha lasów, 15ha łoziny, szkółki leśnej, parku, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W opisie folwarku wzmiankowano gorzelnię. Od 1923 roku żoną ostatniego właściciela majątku w Paździornie była Katharina z domu Tillgner (ur. 1890r., zm. 1970r.), rzeźbiarka, malarka i poetka. Małżeństwo doczekało się trójki dzieci, synów Emanuela Andreasa i Ernsta Rϋdigera oraz córki Karin Hortense (ur. 1929r.). Według księgi adresowej z 1937 roku posiadłość Wilhelma Rϋdigera von Woikowsky-Biedau-Poberow liczyła już jedynie 179,71ha, w tym 104,5ha pól uprawnych, 22,85ha łąk, 1,17ha pastwisk, 47,96ha lasów, 2,71ha parku i ogrodu, 0,52ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dobrami zarządzał generalny pełnomocnik rolnik Franz Meng. Druga wojna światowa była katastrofą dla ostatniego właściciela majątku. W 1942 roku doszło do rozwodu Wilhelma Rϋdigera i Kathariny. Dwa lata później na froncie w Rumunii zaginął i został uznany za zmarłego ich młodszy syn Ernst Rϋdiger (ur. 1925r.), z kolei w 1945 roku poległ starszy syn Emanuel Andreas (ur. 1924r.). Wojnę przeżyła jedynie córka Karin Hortense. Rezydencja w Paździornie została spalona w końcowej fazie działań wojennych, w 1945 roku przez żołnierzy radzieckich. Obecnie trudno uzyskać szczegółowe informacje na temat zniszczeń. Uszkodzoną budowlę rozebrano w latach 60-tych XX wieku. Do dziś z majątku pozostał zaniedbany park oraz część zabudowań pofolwarcznych. O świetności posiadłości świadczą liczne epitafia dawnych właścicieli zachowane w miejscowym kościele. Z rodu pochodził Ernst baron von Woikowsky-Biedau (ur. 1852r., zm. 1912r.), historyk i kolekcjoner, który na przełomie XIX i XX wieku założył pierwsze muzeum w Głogówku, w tzw. Gartenburgu. Placówka została zlikwidowana po jego śmierci w 1912 roku.
Pałac w Paździornie na przełomie XIX i XX wieku
Źródło: Weber Robert, Schlesische Schlosser. Tom 1-3, Drezno-Berlin, 1909-1913, dostęp: https://polska-org.pl/890323,foto.html?idEntity=551041
(26.12.2021r.)
Źródło: https://polska-org.pl/731002,foto.html?idEntity=551041 (dostęp: 26.12.2021r.)
Źródło: https://polska-org.pl/911842,foto.html?idEntity=551041 (dostęp: 26.12.2021r.)
Rezydencję w Paździornie wzmiankowano w 1795, 1830 i 1845 roku. Neomanierystyczny pałac został wybudowany w 1878 roku dla Eduarda von Woikowsky-Biedau, z wykorzystaniem murów starszej siedziby. Pałac był budynkiem wzniesionym na rzucie prostokąta, podpiwniczonym, dwukondygnacyjnym, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem dwuspadowym z lukarnami. Bryłę rezydencji urozmaicał wydatny asymetryczny ryzalit, zwieńczony wydatnym szczytem z półokrągłym naczółkiem, pinaklami i spływami wolutowymi. Elewacje ozdabiało boniowanie przyziemia, wydatne gzymsy (między kondygnacjami i wieńczący), opaski wokół okien, odcinkowe nadokienniki. W elewacji tylnej znajdował się ganek.
Paździorno położone jest około 20 kilometrów na południe od Środy Śląskiej. Najszybszy dojazd do miejscowości z miasta powiatowego zapewniają drogi lokalne przez Ciechów, Cesarzowice, Piersno i Kostomłoty. W Kostomłotach znajduje się węzeł na autostradzie A4. Dawny park i pozostałości folwarku położone są w centrum Paździorna, w pobliżu kościoła pw. śś Piotra i Pawła.
Dokładna lokalizacja nieistniejącego pałacu:
51.01999765529759, 16.630667118748796
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2021r.
