Powiat górowski, gmina Jemielno
(nazwa niemiecka Klein Peterwitz, Kreis Wohlau, od 1932r. Kreis Guhrau)
Zabytki w Piotrowicach Małych
Do rejestru zabytków w Piotrowicach Małych został wpisany pałac (nr rej.: A/3723/773 z 5.10.1960r.). Pomimo ochrony prawnej budynek został całkowicie zniszczony. W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania zespołu pałacowego: oficynę (obecnie dom mieszkalny, nr 32), spichlerz, budynki folwarczne, bramę z fragmentem muru.
Pierwsze wzmianki o właścicielach majątku w Piotrowicach Małych pochodzą dopiero z końca XVIII wieku. Według opisu miejscowości z 1787 roku znajdował się w niej pański pałac z folwarkiem, szkoła, 15 gospodarstw zagrodników, wiatrak, oraz 2 domy gminne. Częścią wsi była kolonia Tänzerei z 5 kolejnymi gospodarstwami zagrodników. W sumie Piotrowice Małe liczyły 195 mieszkańców. Dobra należały do baronowej von Haugwitz. Wcześniej majątek znajdował się w rękach rodu von Johnston. W 1830 roku właścicielem majątku był porucznik Wilhelm Bernhard Adolph von Rieben, starszy ziemski, posiadający również włości w pobliskich Chocieborowicach i Kowalewie. W 1830 roku w Piotrowicach Małych wzmiankowano 30 domów, pałac, folwark, 215 mieszkańców, w tym 9 katolików, ewangelicką szkołę, wiatrak, browar. W skład miejscowości wchodziła kolonia Tänzerei z karczmą. W opisie wioski z 1845 roku wymieniono 30 domów, pałac, folwark, 226 mieszkańców, w tym 13 katolików, ewangelicką szkołę, wiatrak, browar, hodowlę owiec merynosów oraz kolonię Tänzerei. Starszy ziemski von Rieben zmarł około 1861 roku i odtąd losy jago włości potoczyły się odmiennie. Majątek w Piotrowicach Małych jeszcze w 1861 roku nabył von Pusch. Kolejnymi właścicielami tej posiadłości byli: w latach 1866-1872 von Minkwitz, w 1876 r. C. Knobloch, w 1886 r. porucznik w stanie spoczynku Oscar von Hahn. Przed 1894 rokiem dobra nabył Eduard Bader. Majątek liczył 277,5ha, w tym 225ha pól uprawnych, 26ha łąk, 20ha lasu, 5ha pastwisk, 1,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działał browar. Eduard Bader zmarł po 1905 roku. W 1909 roku posiadłość należała do spadkobierców Eduarda Badera. Zarządzał nią Bernhard Bader. Jeszcze w 1909 roku włości zakupił książęcy urzędnik Hans Sachs, wzmiankowany w Piotrowicach Małych do 1937 roku. W 1909 roku majątek miał powierzchnię 275ha, w tym 217ha pól uprawnych, 27ha łąk, 25,5ha lasu, 0,5ha pastwisk, 0,5ha wody, 3ha parku i ogrodu, 1,5ha gospodarstwa. W 1937 roku dobra liczyły 197,7ha, w tym 153ha pól uprawnych, 6,3ha łąk, 7,2ha pastwisk, 17,4ha lasu, 0,3ha wody, 1,5ha parku, 2,5ha ogrodu, 9,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W tym czasie gospodarstwem zarządzał generalny pełnomocnik dyrektor ziemski Otto Sachs.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/758900,foto.html (dostęp: 13.04.2024r.)
Historia rezydencji w Piotrowicach Małych jest praktycznie nieznana. Założenie otoczone fosą sugeruje renesansowy dwór nawodny. Pierwotna siedziba mogła zostać przekształcona na barokowy pałac. Pierwsza wzmianka o budowli pochodzi dopiero z 1787 roku. Pałac przetrwał II wojnę światową. Należący do niego majątek był już jednak niewielki i w czasach Polski Ludowej nie utworzono w Piotrowicach Małych Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Opuszczony pałac okazjonalnie wykorzystywano do organizacji wiejskich zabaw. Mimo, że budynek w 1960 roku został wpisany do rejestru zabytków, w latach 70. XX wieku lokalny działacz PZPR, prawdopodobnie sekretarz Rady Gminy podjął decyzję o rozbiórce pałacu na materiał budowlany. Przez jakiś czas mury sięgały jeszcze wysokości pierwszego piętra. Do dziś zachowały się fragmenty budowli, w tym niedostępne piwnice. Większość zachowanych murów wzniesiona była z kamienia, który oczywiście cieszył się mniejszym zainteresowaniem niż cegła z rozbiórki. Fosa otaczająca rezydencję częściowo wyschła, jest zamulona i bardzo zaśmiecona. Ponad fosą przetrwał murowany most prowadzący do pałacu. Z majątku pozostała część zabudowań folwarcznych, brama i fragmenty ogrodzenia oraz zaniedbany park z okazami starodrzewu. Nieistniejący pałac był budynkiem murowanym z kamienia i cegły, podpiwniczonym, założonym na planie prostokąta, podpiwniczonym, dwukondygnacyjnym, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym wysokim dachem mansardowym z powiekami. Fasadę ozdabiało boniowanie przyziemia, wydatne gzymsy i opaski wokół okien. Na osi pałacu znajdowało się główne wejście, z ozdobnym portalem, w zwieńczeniu którego umieszczono kartusz herbowy.
Piotrowice Małe położone są około 25 kilometrów na południe od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW324 w kierunku Rawicza do Kłody Górowskie, dalej lokalną drogą do Wąsosza, następnie DK36 w stronę Lubina. Na wysokości przysiółka Jawor z DK36 należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Piotrowic Małych. Pozostałości zespołu pałacowego znajdują się we wschodniej części wioski. Dokładna lokalizacja ruin rezydencji:
51.526173652675006, 16.628665300114676
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2024r.
