Powiat górowski, gmina Jemielno
(nazwa niemiecka Hünern, Kreis Wohlau, od 1932 r. Kreis Guhrau)
Zabytki w Psarach
Do rejestru zabytków w Psarach zostały wpisane: dwór (nr rej.: A/3724/2055 z 2.06.1972r.) oraz dom mieszkalny – dawna pastorówka (nr rej.: A/3725/1451 z 14.09.1993r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania zespołu dworskiego (nr 26-27): budynek dawnej ochronki „Kinderheim” (nr 27), stodołę, park pałacowy, zespół folwarczny (nr 37-42): rządcówkę (nr 41), budynek inwentarski (obecnie mieszkalny nr 39), dom mieszkalny – czworak (nr 40), budynek inwentarski (obecnie dom mieszkalny nr 42), stodołę, rzeźnię.
Miejscowość wzmiankowano w 1306 roku jako Hünern. Od II połowy XVI wieku Psary należały do rodu von Tschammer, linii z Osetna. Pod koniec szesnastego stulecia właścicielem dóbr był Oswald Tschammer von Osten, żonaty z Margharetą z domu Rohrin von Conzendorf (zm. 1590 r.). W połowie XVIII wieku włości posiadała rodzina von Stosch. W 1787 roku właścicielem wsi był porucznik von Laue. W Psarach wzmiankowano pałac, 2 folwarki, ewangelicki kościół, probostwo, szkołę, 40 gospodarstw zagrodników, dwa wiatraki oraz dwa domy gminne. W skład dóbr wchodziły jeszcze dwa folwarki: Zawiszów (Sorge) i Gąsior (Ganfahr). Psary liczyły 472 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem majątku był porucznik von Neuhaus. W opisie Psar wymieniono pałac, 4 folwarki, 78 domów, 552 mieszkańców, w tym 13 katolików, ewangelicki kościół oraz szkołę, 3 wiatraki i browar. W skład wsi wchodziły folwarki: Gansaar, Sorge. W 1845 roku dobra pozostawały w rękach podpułkownika von Neuhausa. W wiosce znajdował się pałac, 4 folwarki, 79 domów, ewangelicki kościół parafialny, ewangelicka szkoła, hodowla owiec merynosów, 3 wiatraki, cegielnia, browar, 12 warsztatów rzemieślników oraz 4 sklepy kupców. W dokumencie z 1857 roku jako właściciela włości wzmiankowano Heinricha Augusta Leopolda von Neuhaussa. Zmarł on około 1870 roku. W 1872 roku majątek należał do Pani von Neuhauss. Jej generalnymi pełnomocnikami byli starosta von Niebelschütz i starszy ziemski von Rieben. Około 1876 roku włości nabył Heinrich Lübbert. Pozostał ich właścicielem do 1891 roku. W 1894 roku dobra należały już do Waltera Graewe. Wzmiankowano go w księgach adresowych do 1902 roku. Przed 1905 rokiem majątek zakupił Julius Grosse przedsiębiorca z Ochsersleben w Saksonii-Anhalt. Był właścicielem dóbr przynajmniej do 1921 roku. W 1926 roku posiadłość należała do trzech osób: Dr W. Grosse z Ballenstedt, Pani majorowej Pfeiffer z Poczdamu i Pani von Heydekampf z Psar. Generalnym pełnomocnikiem był podpułkownik von Heydekampf. Włości liczyły 975,3 ha, w tym 545 ha pól uprawnych, 67 ha łąk, 36,7 ha pastwisk, 282,3 ha lasu, 0,9 ha wody, 5 ha parku, 38,4 ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia. Przed 1930 rokiem dobra rycerskie Psary wykupiła spółka Schlesische Landgesellschaft i następnie rozparcelowała.
Psary w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/7912891,foto.html?idEntity=510962 (dostęp: 1.11.2024 r.)
Źródło: https://polska-org.pl/979669,foto.html?idEntity=504273 (dostęp: 1.11.2024 r.)
Źródło: https://polska-org.pl/863123,foto.html?idEntity=510962 (dostęp: 1.11.2024 r.)
Barokowy dwór w Psarach wzniesiono w połowie XVII wieku. Jeszcze w latach 70. XX wieku w budynku znajdowała się belka z datą „1726”. Dwór wielokrotnie przekształcano, w XIX wieku zmieniono w oficynę, w XX wieku wzmocniono szkarpami. Budynek założony na planie wydłużonego prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Kondygnacje dzielone gzymsami między kondygnacjami i wieńczącym, okna w prostych opaskach. Układ wnętrz dwutraktowy, z bramą wjazdową. We wnętrzach zarówno sklepienia kolebkowe jak i stropy drewniane. Po II wojnie światowej cały majątek należał do Państwowego Funduszu Ziemi. Dawny dwór wykorzystywany był również przez Ochotniczą Straż Pożarną. W 1959 roku budynek był już zdewastowany. W 1965 roku użytkowano jedynie część pomieszczeń na parterze. Reszta była opuszczona i zdewastowana. Uszkodzenia dachu szybko pogłębiały zniszczenie wnętrz. W 1977 roku zdegradowana była już konstrukcja więźby, zawalone stropy, ściany w ruinie, ubytki w tynku, brak stolarki okiennej i drzwiowej. Obecnie zamieszkana jest około 1/3 budynku, reszta w postępującej ruinie, zachowane jedynie mury obwodowe, częściowo jednej, częściowo dwu kondygnacji. Obecnie własność prywatna.
Psary dwór
W XIX wieku doszło do przebudowy założenia. Rozbudowano folwark, przekształcając majdan z kwadratowego na prostokątny i wznosząc nowe zabudowania, w tym neogotycką rezydencję, która jako siedziba właścicieli majątku zastąpiła barokowy dwór. Neogotycki budynek w stylu willi zbudowano z dwóch skrzydeł na planie litery „T”, podpiwniczony, jedno skrzydło parterowe, drugie piętrowe, nakryte dachami dwuspadowymi. Bryłę budynku urozmaicają ryzality, wystawki, szczyty. Główne wejście poprzedzone tarasem ze schodami. Elewacje dzielone gzymsami, ozdobione opaskami wokół okien, nadokiennikami. Budynek pełnił funkcję siedziby właścicieli dóbr do lat 30. XX wieku. Następnie urządzono w nim dom dziecka. Po 1945 roku podzielony na mieszkania. Państwowy Fundusz Ziemi przekazał dawny majątek użytkownikom indywidualnym. Prywatni właściciele różnie potratowali zabudowania, część dowolnie przekształcając, część wyburzając. Już w latach 60. XX wieku rozebrano np. klasycystyczną bramę folwarczną. Pałac użytkowano do lat 70. XX wieku. Następnie został opuszczony i zdewastowany. Około 2001 roku Gmina Jemielno sprzedała zrujnowany zabytek prywatnemu inwestorowi, który przeprowadził generalny remont budynku. Obecnie pałac jest własnością prywatną, można zobaczyć go z zewnątrz, spoza ogrodzenia.
Psary pałac
Psary położone są około 20 kilometrów na południe od Góry. Dojazd z miasta powiatowego DW 323 do Starej Góry i dalej drogami lokalnymi przez Ryczeń, Śleszów i Cieszyny. Zespół dworski znajduje się w południowej części Psar. Dokładna lokalizacja dworu:
51.537995681903446, 16.58975615981297
Dokładna lokalizacja pałacu:
51.53861648962993, 16.58919639048047
Damian Dąbrowski,
Listopad 2024r.
Psary kościół
