Powiat oleski, gmina Zębowice)
(nazwa niemiecka: Radau, Kreis Rosenberg O.S.)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości według Idziego Panica pochodzi z około 1300 r. W średniowieczu majątek rycerski w Radawiu należał do rodu Salawa. Na temat tej rodziny posiadamy niewielką ilość informacji. Przed 1557 r. Kasper Salawa z Radawia ożenił się z Magdaleną, córką Pawła de Nawoy z Rozmierki. Około połowy XVI w. Elska, córka Piotra Jakubowskiego była żoną Jana Salawy z Radawia koło Olesna. Niestety nie jesteśmy w stanie określić stopnia pokrewieństwa Kaspra i Jana Salawy. Spokrewniona z nimi Dorota Salawa z Radawia była żoną Mateusza Kozlowskiego znanego z dokumentu zakupu części Makowczyc koło Lublińca (1585 r.). Ostatnia wzmianka o przedstawicielu rodu pochodzi z połowy XVII w. Po śmierci Joanny Franciszki Martinkowskiej z Rozseča, przed 1653 rokiem, majątek po niej odziedziczył Kasper Salawa z Radawia. Następnie miejscowość należała do Adama Samsona (1653-1694), syn N. Paczynskiego z Uszyc. W skład jego licznych majątków wchodziły też Uszyce, Sternalice, Puszyna i Stara Jamka. Z dokumentu z 1785 r. wynika, że w tym czasie Radawie było własnością Franciszka von Schweinichen. Od 1835 r. majątek należał do Ludwika von Schmakowski, który w 1866 r. przekształcił go w majorat. Według księgi adresowej z 1886 r. właścicielem majoratu Radawie liczącego 2251 ha był Karl von Schmakowski. Po jego śmierci w 1917 r. dobra przeszły w ręce rodu von Aulock, spokrewnionego z von Schmakowskimi. Księgi adresowe z lat 1921-1937 jako właściciela posiadłości wymieniają Baltazara von Aulock. Po drugiej wojnie światowej majątek został znacjonalizowany. Obecnie pałac wraz z otaczającym go parkiem należą do Państwowego Domu Pomocy Społecznej. Teren wokół jest ogrodzony, zabytek można zobaczyć z pewnej odległości, zza ogrodzenia.
Pałac
Klasycystyczny pałac w Radawiu został wzniesiony w latach 1848-1852 dla Ludwika von Schmakowskiego. Budynek został przekształcony i rozbudowany w 1922 r. na zlecenie Baltazara von Aulock, według projektu Ericha Graua. Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty płaskim dachem. Fasada sześcioosiowa z głównym wejściem zaakcentowanym filarowym portykiem wgłębnym, poprzedzonym schodami. Odnowione elewacje pałacu zachowały część detali architektonicznych: prostokątne obramowania otworów okiennych, proste nadokienniki, wydatne gzymsy przepaskowe między kondygnacjami. Wnętrza budynku nie są udostępnione do zwiedzania.
Pałac otacza rozległy park krajobrazowy (13,5ha) z cennymi okazami starodrzewu. W drzewostanie parku dominują gatunki liściaste, występują między innymi: dąb szypułkowy, dąb czerwony, lipa drobnolistna, platan klonolistny, tulipanowiec amerykański. W pobliżu parku budynki gospodarcze dawnego folwarku, część z nich nieużytkowana w niedługim czasie zapewnie zmieni się w ruiny. Przy wjeździe na teren folwarku figura św. Jana Nepomucena oraz brama z inskrypcją L. v S. 1871, oznaczającą Ludwik von Schmakowski 1871 r.
Zabytki w Radawiu
Do rejestru zabytków sztuki w Radawiu wpisano kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża (24.03.1954 r., nr rej.: 88/54) i park (19.01.1948 r., nr rej.: 16/48 i 14.01.1987 r., nr rej.: 149/87). W rejestrze nie znalazł się pałac oraz budynki gospodarcze. Brak ochrony konserwatorskiej może w przyszłości doprowadzić do przebudowy dawnej rezydencji i całkowitego zatarcia cech stylowych budynku, a przypadku budynków gospodarczych w dłuższej perspektywie oznaczać może ich rozebranie.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Radawia zapewniają busy firmy LUZ kursujące z Opola do Zębowic. Najlepiej wybrać połączenie przez Opole, do którego można bez problemu dostać się pociągiem z wielu miast w Polsce. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie DK 11 do Lublińca i DK 46 do Dobrodzienia. Z tej ostatniej miejscowości należy wyjechać ulicą Szemrowicką i kontynuować podróż lokalnymi drogami przez Warłów, Szemrowice, Zębowice. Odległość: w jedną stronę około 85km. Samochód można zaparkować na terenie dawnego folwarku, bądź przy bocznej drodze prowadzącej do Domu Pomocy Społecznej mieszczącego się w pałacu.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2011
