Powiat raciborski, gmina Rudnik
(nazwa niemiecka: Rudnik, w latach 1936-1945 Herrenkirch, Kreis Ratibor)
Zabytki w Rudniku
Żaden z budynków w miejscowości Rudnik nie został wpisany do rejestru zabytków. Biorą pod uwagę wartość historyczną obiektów w rejestrze powinny się przynajmniej znaleźć: kościół parafialny, pałac, oficyna i park krajobrazowy. Do gminnej ewidencji zabytków wpisano m.in. pałac, dawną oficynę, gorzelnię i oborę w zespole podworskim (u. Sylwestra). Niestety władze samorządowe nigdy nie były zainteresowane zabezpieczeniem wspomnianych zabudowań wyższą formą ochrony konserwatorskiej.
Rys historyczny i stan obecny:
Początki dziejów miejscowości sięgają co najmniej drugiej połowy XIII w. W 1302 r. Rudnik został wymieniony w dokumencie księcia raciborskiego Przemysława (1258/68-1306). Na jego mocy patronat nad kościołem św. Katarzyny w Rudniku otrzymali bożogrobcom z Raciborza. W 1404 r. księżna Anna, wdowa po Janie I Przemyślidzie, nadała zakonowi folwark w Rudniku. Wioska w tym czasie była już podzielona na kilka działów, część należała do dominikanek z Raciborza, część pozostała w rękach dynastii Przemyślidów. W 1534 r. Jan Czornberg odkupił majątek od zakonu dominikanek. W 1595 r. po śmierci Bartłomieja Czornberga dobra po nim otrzymał Jan Raschütz ze Szczerbic i Suminy, mąż jego córki Jadwigi. Spośród często zmieniających się w XVII w. właścicieli majątku w Rudniku warto wymienić: Kozłowskich, Starżyńskich, Goczałkowskich. Na początku osiemnastego stulecia właścicielem wioski był Jan Ferdynand von Oppersdorff (1683-1716). W 1723 r. majątek w Rudniku kupił Jan Maksymilian Ferdynand von Adlersfeld. Po nim w 1739 r. odziedziczył go Leopold von Adlersfeld. W 1746. Leopold von Adlersfeld ożenił się z Anną Marią von Rottenburg. Z małżeństwa na świat przyszło dwóch synów: Antoni Ernst i Karol oraz córka Leopoldyna. Według dokumentu z 1784 roku w Rudniku znajdowała się siedziba pańska, folwark, szkoła i kościół. Wioska liczyła 142 mieszkańców. Dwa lata później Leopold von Adlersfeld nabył od Antoniego von Montbach majątek w pobliskim Modzurowie. Zmarł on w 1791r., a rok później umarła wdowa po nim. Dobra otrzymali w spadku dwaj synowie. W Rudniku zamieszkał Karol von Adlersfeld. W 1794r. sprzedał posiadłość Janowi Karolowi von Schimonski, a sam przeniósł się do Modzurowa. Z kolei Antoni Ernst zmarł w 1796r. Testamentem przekazał swoją część Rudnika bratu. Według różnych źródeł w 1795 bądź 1797 roku włości w Rudniku nabył Friedrich Heinrich Carl von der Marwitz (ur.1773r., zm.1816r.), syn Friedricha von Marwitz z Ponięcic. Nowy właściciel Rudnika ożenił się z Wilhelminą (ur.1770r., zm.1833r.), córką Heinricha Leopolda hrabiego von Seherr-Thoss z Ostroszowic. W 1819 roku majątek należał do wdowy von Marwitz. W 1830 roku w Rudniku wzmiankowano 79 domów, folwark, 458 mieszkańców, wszyscy wyznania katolickiego, katolicki kościół oraz szkołę. Posiadaczką dóbr pozostawała wdowa Pani von der Marwitz. W 1833 roku po śmierci matki Josephine Friderike Wilhelmine (ur.1802r. w Rudniku, zm.1869r.) wykupiła prawa do majątku od pozostałych spadkobierców za 73 000 talarów reńskich. W 1845 roku w opisie Rudnika wymieniono 99 domów, folwark, 768 mieszkańców, w tym 14 ewangelików, katolicki kościół parafialny, katolicką szkołę, młyn wodny, browar, hodowlę 2000 owiec merynosów. Włości pozostawały w rękach Wilhelmine z domu von Marwitz, od 1818 roku małżonki Eduarda Friedricha Wilhelma von Selchow (ur.1791r., zm. 1868r. w Rudniku), najmłodszego syna Friedricha Wilhelma (ur.1754r., zm.1819r.). W XIX wieku do rodziny von Selchow poza Ponięcicami i Rudnikiem należały także: Szonowice (powiat raciborski) oraz Pomorzowice i Pomorzowiczki (powiat głubczycki). Małżeństwo Friedrich Wilhelm i Josephine Friderike Wilhelmine von Selchow posiadało 10 dzieci, m.in. dwóch synów Friedricha Eugena Wilhelma von Selchow (ur.1828r., zm.1897r.) i Friedricha Wilhelma Eduarda (ur.1830r., zm.1880r.), którzy kontynuowali linię rodu. Friedrich Wilhelm Eugen von Selchow otrzymał w spadku dobra w Rudniku. Ten niemiecki polityk i urzędnik w latach 1852-1869 pełnił funkcję starosty powiatu raciborskiego. Żoną Friedricha Wilhelma była Helene Karoline Amalie Kathinke z domu von Henning. Pozostawili oni kilkoro dzieci. Majątek w Rudniku otrzymał w spadku Friedrich Wilhelm Erich von Selchow, starszy ziemski, rotmistrz w stanie rezerwy. Jedna z jego sióstr Friederike Sophie Karoline Christina von Selchow (ur.1864r. w Raciborzu, zm.1930r. w Argentynie), od 1889r. żona Heinricha Unico Augusta von Ripperda-Cosyn, wyjechała do Argentyny. W 1908 roku Friedrich Wilhelm Erich von Selchow ożenił się z Magdalene baronówną von Wangenheim. Małżeństwo pozostało bezdzietne. Po śmierci Friedricha Wilhelma Ericha pomiędzy 1921 a 1926 rokiem posiadłość w Rudniku otrzymał w spadku jego bratanek Hans Harald von Selchow (ur.1894r., zm.1975r.), syn Friedricha Wilhelma Udo von Selchow (ur.1859r., zm.1945r.). Kapitan w stanie rezerwy Hans Harald von Selchow został wymieniony w księdze adresowej z 1937 roku. Należące do niego dobra rycerskie Rudnik z folwarkiem Elisabethhof liczyły 577ha, w tym 433ha pól uprawnych, 30ha łąk, 14ha pastwisk, 2ha wód, 65ha lasów, 6ha ogrodu, 4ha parku, 12ha podwórzy, 11ha dróg i innych użytków. W gospodarstwie działała gorzelnia, hodowano bydło wschodniofryzyjskie, uprawiano m.in. len, buraki cukrowe. Majątek w Ponięcicach należał do krewnego Hansa Haralda – Siegfrieda von Selchow. W czasach Polski Ludowej dobra Selchowów zostały upaństwowione. Dwór w Ponięcicach został zniszczony w końcowej fazie drugiej wojny światowej, a rezydencja w Rudniku została oddana w zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego.
Rezydencja w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://fotopolska.eu/Rudnik/b33624,Palac.html (dostęp: 14.12.2019r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/Rudnik/b33624,Palac.html (dostęp: 14.12.2019r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/Rudnik/b33624,Palac.html (dostęp: 14.12.2019r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/Rudnik/b33624,Palac.html (dostęp: 14.12.2019r.)
Zdjęcia pałacu z zewnątrz z lat 2004-2010
Budynek w dobrym stanie przetrwał do czasu likwidacji wspomnianego gospodarstwa. Od lat 90. XX wieku stanowi własność prywatną. Teren wokół pałacu nie jest ogrodzony, obiekt nie jest zabezpieczony przed wejściem, brak na nim informacji o sytuacji własnościowej. Zabytkowe wnętrza są powoli, ale stale dewastowane, niszczone są kominki, znikają parkiety, przecieka dach…Jeżeli sytuacja nie ulegnie zmianie za kilka lat będzie to kolejna ruina w gminie Rudnik.
Zdjęcia wnętrz pałacu – stan w 2010 roku
Aktualizacja grudzień 2019r.
Niestety stan zabytku przez wiele lat nie uległ zmianie. Właściciel obiektu zaginął bez śladu. Władze samorządowe nie potrafiły go odnaleźć, nie dążyły również do przejęcia pałacu choćby za dugi z tytułu nie płaconych podatków. Budynek przez ponad dwie dekady pozostawał otwarty. Miały miejsce liczne dewastacje i kradzieże. Z czasem uszkodzeniu uległ dach, być może było to celowe działanie. Odtąd do środka dostawały się wody opadowe niszcząc więźbę dachową i stropy. Wreszcie nad ranem 19 stycznia 2019 roku nastąpiła katastrofa budowlana. Runęła osłabiona i zawilgocona konstrukcja dachu, pociągając za sobą stropy i mury obwodowe ryzalitu w elewacji frontowej. Gruzowisko przez kilka godzin przeszukiwali strażacy wraz z psami sprawdzając czy nie kryje ofiar. Na szczęście poza pałacem nikt nie ucierpiał. Odtąd już przez prawie rok pałac pozostaje niezabezpieczony, z ogromną wyrwą w fasadzie. Jeśli to jeszcze możliwe degradacje budynku przyspiesza. Władze samorządowe i urząd konserwatora zabytków w województwie śląskim nie podejmują żadnych kroków w celu jego ratowania, nie mają jednak również żadnych wyrzutów sumienia. Ponoć zniszczona rezydencja została zajęta przez komornika i tuż przed zawaleniem była wystawiona na licytację za 300 tyś. PLN. Pytanie tylko czy aby na pewno chodziło o pałac, a nie sąsiednią również zrujnowaną gorzelnię. Aktywny link do przetargu (stan 14.12.2019r.)
https://listaprzetargow.pl/oferty/20603
Zdjęcia pałacu z zewnątrz grudzień 2019r.
Jesienią 2022 roku pałac został zakupiony przez nowego inwestora. Rozpoczął on działania od rozbiórki zrujnowanych zabudowań gospodarczych dawnego folwarku.
Pałac
Dzieje pałacu nie zostały do dziś dokładnie opracowane. Budynek powstał już w XVIII wieku jako siedziba rodu von Adlersfeld. Rezydencję wzmiankowano w źródle z 1784 roku, a w 1802 roku urodziła się w niej Josephine Friderike Wilhelmine von der Marwitz. W XIX wieku pałac prawdopodobnie był kilkukrotnie przekształcany, najpierw przez ród von Marwitz, a następnie von Selchow. W czasie jednej z przebudów do elewacji tylnej dostawiono ryzalit z charakterystyczną klatką schodową, a rezydencja otrzymała neobarokowy kostium.
Budynek murowany, z cegły, na planie prostokąta, z szerokimi ryzalitami środkowymi w dłuższych elewacjach. Dwukondygnacyjny, nakryty czterospadowym dachem z naczółkami. Fasada (wsch. elewacja) 9-osiowa, z trzykondygnacyjnym 3-osiowym ryzalitem środkowym, ujętym po bokach ostatniej kondygnacji doryckimi pilastrami. Ryzalit wieńczy trójkątny fronton z kartuszem herbowym. W elewacji ogrodowej (zach.) wydatny ryzalit środkowy, z kwadratową wieżą na osi, nakryty płaskim dachem. Boczne elewacja krótsze, 3-osiowe, w pd. na pierwszym piętrze niewielki drewniany balkon. Parter i naroża budynku ozdobione boniowaniem, okna w profilowanych obramowaniach uszatych i opaskach z kluczami. Zachowany dwutraktowy układ wnętrz, z sienią na osi.
Pałacowe wnętrza w grudniu 2019 roku
W pobliżu pałacu opuszczone budynki gospodarcze i oficyna, w dużo gorszym stanie technicznym. Pałac otacza zaniedbany park krajobrazowy.
Informacje praktyczne i dojazd:
Rudnik położony jest około 5 kilometrów na północny-zachód od Raciborza. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 45 łącząca m.in. Racibórz z Opolem. Większość zabudowań Rudnika leży w niewielkiej dolinie, na zachód od wspomnianej trasy; przy drodze są tablice wskazujące zjazd. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się na zachodnim krańcu wioski, przy głównej drodze prowadzącej do sąsiedniego Strzybnika. Samochód można zaparkować na terenie dawnego folwarku, bardzo blisko od zrujnowanego pałacu.
Damian Dąbrowski,
luty 2009 r., październik 2010 r., aktualizacja tekstu i zdjęć grudzień 2019r., lipiec 2024r.