Powiat ząbkowicki, gmina Stoszowice
(nazwa niemiecka: Raudnitz, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Historia miejscowości sięga zapewne średniowiecza. Brak dostępu do materiałów źródłowych uniemożliwia przedstawienie najstarszych dziejów Rudnicy. W szesnastym stuleciu wioska była własnością rodu von Sterz. Około 1550-1560 Balzera von Sterza wzniósł w Rudnicy renesansową rezydencję. Majątek przed 1590r. przeszedł w ręce Fabiana von Reichenbacha. Prawdopodobnie po jego śmierci w 1605r. Reichenbachowie utracili posiadłość na rzecz Achacego von Naefe z Bukowy Śląskiej koło Namysłowa. Achacy von Naefe z małżeństwa z Anną von Dyhrrn miał dwójkę dzieci, córkę Katarzynę i syna Achacego juniora, który odziedziczył Rudnicę. Jako właściciel miejscowości był wzmiankowany w 1631r. Następnie dobra w Rudnicy należały do Wolfa Dietricha von Haugwitz (ur.1607r., zm.1651r.), syna Dietricha III von Haugwitz (ur.1592r., zm.1643r.) i Heleny von Borschnitz. Kolejnym właścicielem majątku został Wolf Heinrich von Haugwitz (ur.1646r., zm.1715r.), syn Wolfa Dietricha i N. von Nasse. W 1715r. po śmierci Wolfa Henryka miejscowość odziedziczył jego syn z małżeństwa z N. von Vogt Christian Moritz von Haugwitz (ur.1675r., zm. po 1721r.). Christian Moritz von Haugwitz z małżeństwa z Marthą von Klobuschinsky miał czterech synów: Heinricha Valentina (ur.1711r.), Maximilana (ur.1713r.), Carla (ur.1715r., zm.1720r.) i Wentzla (ur.1721r.). Prawdopodobnie synowie Christiana Moritza byli ostatnimi właścicielami Rudnicy z rodu von Haugwitz. Następnie majątek przeszedł w ręce rodziny von Sternberg. Pod koniec osiemnastego stulecia właścicielem dóbr został Conrada (I) von Sternberg (zm. 1837r.), od 1797r. mąż Antonii Freiin von Skrbensky-Hrzisstie. W 1837r. włości odziedziczył ich syn Conrad (II) Michael Anton (ur.1798r., zm.1860r.). Hrabia Conrad II pełnił funkcję starszego ziemskiego i deputowanego powiatowego w powiecie ząbkowickim. Z małżeństwa z hrabianką Eugenią von Wengersky (ur.1790r., zm.1858r.), wdową po Carlu Borromäusu Henckel von Donnersmarck miał syna Conrada (III). Hrabia Conrad III (ur.1825r., zm.1876r.) ożenił się z Caroline Eveline Marią von Sickingen-Hohenburg (ur.1835r., zm.1909r.). W 1860r. otrzymał w spadku majątek w Rudnicy. Rok później urodziła się jego córka Eveline hrabina von Sternberg und Rudelsdorf. W 1876r. po śmierci ojca odziedziczyła posiadłość. W 1881r. została żoną Bernharda Josepha Maria, Grafa von Matuschka Freiherr von Toppolczan und Spaetgen (ur.1857r., zm.1895r.), właściciela majątków Miłków, Karpacz i Ścięgny. W tym samym roku Eveline zmarła. Właścicielką dóbr w Rudnicy została jej matka Caroline Eveline Marią von Sternberg, z domu Sickingen-Hohenburg. Według książki adresowej z 1886r. należący do hrabiny Caroline Eveline Marii majątek Rudnica liczył 665ha, w tym 337ha pól uprawnych, 77ha łąk, 25ha pastwisk, 179ha lasów, 5ha stawów, 10ha parku i ogrodu, 12ha dróg i podwórzy. Gospodarstwem zarządzał inspektor von Michaelis. Przed 1894r. wdowa po Conradzie III von Sternberg sprzedała posiadłość hrabiemu Antonowi von Strachwitz. Anton von Strachwitz pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1921r. Za jego rządów powierzchnia dóbr wzrosła do 700ha. Folwarkiem od 1894 do 1937r. zarządzał oberinspektor Laugwitz. Przed 1926r. właścicielem dóbr liczących 700ha, w tym 376ha pól uprawnych, 72ha łąk, 25ha pastwisk, 200ha lasów, 5ha stawów, 12ha gospodarstwa, 10ha ogrodu i parku został Ludwig Carl Maria Friedrich von Strachwitz ze Stoszowic (ur.1884r., zm.1943r.). Pełnomocnikiem do spraw majątku Ludwiga Carla mieszkającego w Berlinie był od około 1930r. jego brat Norbert von Strachwitz (ur.1899r.). Prawdopodobnie to on w 1943r. odziedziczył posiadłość w Rudnicy. Według książki adresowej z 1937r. majątek liczył 664,3ha, 340,3ha pól uprawnych, 72ha łąk, 25ha pastwisk, 200ha lasów, 5ha stawów, 12ha gospodarstwa, 10ha ogród i park. W końcowej fazie drugiej wojny światowej majątek zajęła Armia Czerwona. Brak informacji o uszkodzeniach pałacu w czasie działań wojennych. Żołnierze radzieccy przekazali posiadłość polskiej administracji po 1946r. W kolejnych latach na bazie majątku w Rudnicy utworzono Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej, podlegający Dzierżoniowskiemu Kombinatowi Hodowli Zwierząt Zarodowych. Działalność Armii Czerwonej i wspomnianego wyżej „gospodarza” sprawiły, że już w 1959r. stan zachowania pałacu oceniano na 60%. W 1976r. przeprowadzono w rezydencji konserwację dekoracji sgraffitowej. Nie podjęto jednak jakiś większych prac remontowych i z bieg lat zabytek popadał w coraz większą ruinę. Losu pałacu nie zmieniały zmiany zarządcy. Kolejnymi właścicielami obiektu był Urząd Gminy w Stoszowicach i Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Teren wokół ruin budynku nie jest zabezpieczony, na miejscu brak jakiejkolwiek informacji. Trudno stwierdzić kto jest obecnie jego właścicielem, być może podlega Agencji Nieruchomości Rolnych.
Pałac
Pierwotnie renesansowy dwuskrzydłowy dwór zbudowany pomiędzy 1550 a 1560 rokiem dla Balzera von Sterza. W latach dziewięćdziesiątych XVI wieku powiększony o trzecie (zachodnie) skrzydło przez Fabiana von Reichenbacha. Przebudowywany i rozbudowywany dla Christiana Moritza von Haugwitz około 1715r. i dla rodziny von Sternberg w drugiej połowie XIX wieku. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, czteroskrzydłowy, z niewielkim wewnętrznym dziedzińcem. Skrzydła były podpiwniczone, dwukondygnacyjne, nakryte dachami czterospadowymi. Główne wejście umieszczone w siedmioosiowej fasadzie poprzedzał wysoki czterokolumnowy portyk z drugiej połowy XIX wieku. W narożniku południowo-wschodnim zachowana okrągła baszta o neogotyckim detalu. Obecnie z pałacu przetrwały mury obwodowe, część ścian działowych i sklepień krzyżowych w przyziemiu. Miejscami ruiny ozdabiają fragmenty renesansowych dekoracji sgraffitowych i kamienne obramowania okienne. Wnętrza niedostępne, zarośnięte samosiejkami i zasypane gruzem. Zrujnowany zabytek w dalszym ciągu podlega dewastacjom, między innymi na przełomie XX i XXI wieku skradziono kamienny barokowy portal.
Do ruin pałacu przylega zaniedbany park krajobrazowy.
Zabytki w Rudnicy
Do rejestru zabytków w Rudnicy wpisano kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (3.09.1960r., nr rej.: 725) oraz zespół pałacowy: pałac, obecnie w ruinie (5.09.1960r., nr rej.: 726) i park (18.09.1981r., nr rej.: 845/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Rudnicy jest praktycznie niemożliwy. W miejscowości zatrzymuje się autobus prywatnego przewoźnika kursujący z Ząbkowic Śląskich. Niestety jeździ on bardzo rzadko (dwa kursy w dni robocze). Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 i DK401 do Grodkowa i dalej DK385 w stronę Nowej Rudy przez Ziębice i Ząbkowice Śląskie. W miejscowości Stoszowice z DK385 należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Przedborowej. Z tej drogi następnie trzeba skręcić w lewo do Lutomierza. Z Lutomierza droga wiedzie prosto do Rudnicy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 190km. Dawny folwark oraz park z ruinami pałacu znajdują się na początku miejscowości, na zachód od głównej ulicy. Samochód najlepiej zostawić na poboczu drogi przy zabudowaniach gospodarczych.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
