Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Pawłowiczki
(nazwa niemiecka: Radoschau, w latach 1936-1945 Drosselschlag, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1228 roku. Radoszowy były częścią dóbr nadanych przez księcia Kazimierza raciborsko-opolskiego zakonowi norbertanek z Czarnowąsów. Z czasem wioska ponownie weszła w skład majątków książęcych i została włączona do państwa stanowego Koźle (Herrschaft Cosel). Według Romana Sękowskiego w 1619 roku Adam Bess z Chrustiny, właściciel Stebłowa koło Koźla kupił Radoszowy. Natomiast Augustin Weltzel podawał, że w 1626 roku hrabina Zuzanna von Oppersdorff sprzedała wioskę za 8 tysięcy talarów Wenzelowi Bees von Chrostin ze Stebłowa (auf Steblau). W 1639 roku Friedrich von Schlewitz odkupił dobra od Georga barona von Bees. Następnie w 1640 roku właścicielem majątku w Radoszowach został Georg von Lippa (zm.1688r.), starosta państwa kozielskiego. W 1688 roku majątek odziedziczył jego syn Jan Jerzy (zm.1697r.). Kolejnym właścicielem Radoszów został Karol Antoni Ferdynand von Lippa (zm.1731r.), syn Jana Jerzego i Katarzyny z domu Pełka. Karol Antoni Ferdynand z małżeństwa z Marią Florentyną von Larisch pozostawił syna Józefa Mateusza von Lippa. Był to ostatni właściciel Radoszów z rodu von Lippa. Po jego śmierci w 1764 roku spadkobiercy sprzedali miejscowość za 14250 talarów hrabiemu von Geßler. W następnym roku wieś nabył Joseph von Brix. W 1769 roku majątek zakupił kapitan Carl Wenzel von Kloch (ur.1726r., zm.1799r.). Kilka lat wcześniej Carl Wenzel von Kloch poślubił we Wrocławiu Marię Eleonorę z domu von Hayn, wdowę von Studnitz (ur.1736r., zm.1809r.). Z małżeństwa tego urodziły się dwie córki: Maria Anna Eleonora Cunigunda (ur.1766r., zm.1773r.) i Caroline (ur.1766r., zm.1822r.). W 1784 roku w Łubowicach Caroline została żoną Adolpha Theodora Rudolpha von Eichendorffa (ur.1756r., zm.1818r.). Rok później Eichendorff odkupił od teścia majątki w Łubowicach (za 41 tysięcy talarów) i Radoszowach (za 87 tysięcy talarów). W tym czasie w Radoszowach znajdował się folwark, katolicki kościół filialny, szkoła, cztery gospodarstwa kmiece, 20 gospodarstw zagrodników i kilka gospodarstw chałupników. Wioska miała 135 mieszkańców. Przed 1830 rokiem majątek w Radoszowach odkupił od rodziny von Eichendorff hrabia von Strachwitz. Według źródła z 1830 roku dobra należały do hrabiego von Strachwitza. Wioska składała się z 47 domów, zamieszkałych przez 265 osób, w tym dwie wyznania ewangelickiego. Katolicki kościół filialny w Radoszowach wchodził w skład parafii w Ucieszkowie. W miejscowości działała szkoła katolicka, która podobnie jak kościół była wspólna dla Radoszów, Chróst i Dobieszowa. W następnych latach właścicielem majątku został Heinrich von Wrochem (ur.1801r., zm.1869r.), syn Friedricha von Wrochem z Załęża. W 1845 roku Heinrich von Wrochem był wzmiankowany jako posiadacz włości w Radoszowach. W wiosce znajdowało się 55 domów. Radoszowy liczyły 379 mieszkańców, w tym 6 ewangelików i 10 Żydów. W wiosce działał młyn. Na folwarku hodowano m.in. 700 sztuk owiec merynosów. W 1855 roku Radoszowy liczyły 455 mieszkańców, sześć lat później 476 mieszkańców, w tym 468 katolików i 8 ewangelików. Porucznik Heinrich von Wrochem, pełniący funkcję starszego ziemskiego wzmiankowany był w księgach adresowych do 1866 roku. Po jego śmierci około 1869 roku dobra w Radoszowach nabył Gustav Schön z Chróst, właściciel licznych majątków w powiecie kozielskim. W 1886 roku należąca do Gustav Schöna posiadłość w Radoszowach liczyła 523ha, w tym 426ha pól uprawnych, 88ha lasów, 9ha gospodarstwa. Pełnomocnikiem zarządzającym gospodarstwem był Kaller z Chróst. Na folwarku działała gorzelnia. Hodowano 45 koni, 175 sztuk bydła rogatego, 900 owiec i 86 świń. Dwa lata później zmarł Gustav Schön senior i wszystkie jego włości, w tym Radoszowy odziedziczył dziewiętnastoletni syn Gustav Schön junior. W 1893 roku nowy właściciel majątku ożenił się z panną Elizabeth Wentzel z Naczysławek. Z małżeństwa tego na świat przyszła córka Margherita Schön. Kilka miesięcy po jej narodzinach Gustav Schön zmarł po krótkiej chorobie (26.09.1894r.). Przed śmiercią z dóbr Chrósty, Dobieszów, Ligota Mała i Radoszowy utworzył majorat, który odziedziczyła małoletnia córka. Folwarkami wchodzącymi w skład majoratu początkowo zarządzał generalny pełnomocnik dyrektor ziemski Reichel z Radoszów. W 1894 roku gospodarstwem w Radoszowach opiekował się inspektor Kosellek. Posiadłość miała powierzchnię 532ha, w tym 400ha pól uprawnych, 23ha łąk, 92ha lasów, 17ha dróg i podwórzy gospodarczych. Funkcjonowała w niej gorzelnia parowa. Hodowano m.in. owce merynosy i bydło rasy holenderskiej. Majątek w Radoszowach wchodził w skład majoratu Chrósty należącego do Margherita Schön przynajmniej do 1930 roku. Margherita Schön była dwukrotnie zamężna. Po śmierci pierwszego męża hrabiego Hansa Christopha von Seherr-Thoss w 1918 roku, trzy lata później ożeniła się z baronem Güntherem Hubertusem von Reibnitz. Drugie małżeństwo w 1931 roku zakończyło się rozwodem, a Margherita z domu Schön wróciła do nazwiska von Seherr-Thoss. Gospodarstwem w Radoszowach w międzyczasie zajmowali się kolejno inspektorowie: Klein (1902r.,1912r.), Kloska (1917r., 1921r.), Lammel (1926r., 1930r.). W 1930 roku dobra rycerskie w Radoszowach liczyły 532ha, w tym 400ha pól uprawnych, 23ha łąk, 92ha lasów, 17ha ogrodów, dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku działała gorzelnia i mleczarnia. W drugiej dekadzie XX wieku nastąpiły zmiany w hodowli. Owce merynosy i bydło rasy holenderskiej zastąpiono czarnobiałym bydłem wschodniofryzyjskim. W latach trzydziestych ubiegłego stulecia Margherita von Seherr-Thoss popadła w tarapaty finansowe i była zmuszona sprzedać większość gruntów majątków Krzanowice-Długomiłowice i Radoszowy. Z włości Radoszowy w jej rękach pozostała tzw. resztówka: 92ha lasów, podlegające pod majątek w Chróstach oraz gorzelnia zarządzana przez administratora Bergera. Dodatkowe informacje na temat historii majoratu Chrósty, obejmującego dobra w Radoszowach można znaleźć w artykułach: Chrósty i Długomiłowice.
Dwór
Początki rezydencji w Radostowach nie są znane. Dwór musiał istnieć już w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy wioska była własnością rodziny von Eichendorff. W Radoszowach mieszkała do śmierci w 1798 roku Johanna z domu von Salisch (ur.1726r.), matka Adolpha Theodora Rudolpha von Eichendorff. W drugiej połowie dziewiętnastego stulecia majątek w Radoszowach stał się częścią włości rodziny Schön. Odtąd dwór użytkowano jako siedzibę zarządcy – inspektora. Rezydencja została doprowadzona do ruiny i częściowo rozebrana w czasach Polski Ludowej. Wygląd zdewastowanego budynku możemy częściowo odtworzyć dzięki widokówkom zamieszczonym na stronie internetowej www.dolny-slask.org
Dwór był murowany z cegły, potynkowany, założony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem łamanym z licznymi lukarnami i powiekami. Główne wejście umieszczone było asymetrycznie w dłuższej elewacji. Poprzedzał je drewniany ganek. Rezydencja w Radoszowach była budynkiem skromnym, posiadającym niewiele ozdobnych detali architektonicznych. Elewacje budynku były obite drewnianymi listwami, podobnymi do tych zastosowanych w istniejącym do dziś dworze w pobliskich Łężcach.
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/3239654,foto.html?idEntity=508666 (dostęp: 10.09.2013r.)
Obecnie dwór zachowany w formie ruiny, przetrwała część murów obwodowych i ścian wewnętrznych. Zachowane do dziś niektóre zabudowania gospodarcze i mieszkalne dawnego folwarku, są własnością prywatną.
Zabytki w Radoszowach
Do rejestru zabytków w Radoszowach wpisano drewniany kościół parafialny p.w. św. Jadwigi (22.04.1954r., nr rej.: 94/54). Ze względu na prace remontowe przeprowadzone w drugiej połowie XX wieku obiekt wypisano z księgi rejestru.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Radoszów zapewniają autobusy firmy Arriva Sp. z o.o. z Kędzierzyna-Koźla, kursujące m.in. z Grudyni Małej, Kędzierzyna-Koźla i Maciowakrza. Ze względu na problemy ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 w stronę Kędzierzyna-Koźla, następnie skręcić w lewo w DK425 w kierunku Kuźni Raciborskiej. W Bierawie należy zjechać z tej trasy w prawo i dalej kierować się do DK45 drogami lokalnymi przez Cisek, Sukowice, Zakrzów. Trasą DK45 trzeba jechać w kierunku Raciborza. W centrum Polskiej Cerekwi najlepiej skręcić w prawo i wyjechać z tej miejscowości ulicą Ligonia prowadzącą do Ligoty Małej. Z Ligoty Małej trzeba jechać prosto do Chróst, gdzie następnie należy skręcić w lewo w lokalną drogę do Radoszów. Odległość: w jedną stronę około 55 km. Nieistniejący dwór znajdował się w północno-wschodniej części wioski, w pobliżu skrzyżowania ulicy Zamkowej z ulicą Główną. Samochód można zaparkować przy ulicy Głównej, obok budynku OSP Radoszowy. W pobliżu Radoszów warto zobaczyć ruiny pałaców w Chróstach i Polskiej Cerekwi oraz rezydencje w Ciężkowicach i Szczytach.
Damian Dąbrowski
Wrzesień 2013r.
