Powiat żywiecki, gmina Rajcza
Zabytki w Rajczy
Do rejestru zabytków w Rajczy wpisano: kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca, 1886r. - pocz. XX w., nr rej.: A-600/89 z 3.12.1989r.; plebanię, XIX/XX w., nr rej.: j.w.; cmentarz kościelny (teren po dawnym kościele i starym cmentarzu), nr rej. j.w.; cmentarz rzymsko-katolicki, poł. XIX w., nr rej.: A-623/89 z 30.11.1989r.; zespół pałacowy: pałac, ok. 1800r., nr rej.: A-577/88 z 2.05.1988r.; oficyny, 2 poł. XIX w., nr rej.: j.w.; budynek gospodarczy, 2 poł. XIX w., nr rej.: j.w.; park, 1 poł. XIX w., nr rej.: A-578/88 z 2.05.1988r.
Majątek w Rajczy należał m.in. do rodziny Siemońskich, Primavesi, książąt Lubomirskich, żywieckiej linii dynastii Habsburgów.
Pierwsza rezydencja w Rajczy powstała na początku XIX wieku. Dwór przebudowywano w lat 40. dziewiętnastego stulecia i w latach 1895-96. W 1916 roku książę Karol Stefan Habsburg (ur.1860r., zm.1933r.) utworzył w pałacu sanatorium i szpital wojskowy, co wiązało się zapewne z kolejnymi przekształceniami budynku. Po zakończeniu I wojny światowej rezydencja została przekazana Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi i nadal pełniła funkcję szpitala. Szpital specjalizował się w leczeniu chorób płuc. W czasie drugiej wojny światowej ponownie przekształcono go na szpital dla rannych żołnierzy. W pierwszych latach Polski Ludowej budynek wykorzystywano jako szpital okręgowy. Następnie w 1954 roku uruchomiono w nim Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze. W 1966 roku przeprowadzono generalny remont pałacu, niszcząc przy okazji zabytkowy charakter jego wnętrz. Rok później zakończono prace przy rozbudowie, dodając do dawnej siedziby szlacheckiej nowe bezstylowe skrzydło mieszczące kaplicę i świetlicę. Od 1991 roku w budynku działał Państwowy Zakład Opiekuńczo Leczniczy. Kolejny remont i zmiany organizacyjne miały miejsce w 1999 roku. Odtąd do dziś zabytek mieści Samodzielny Publiczny Zakład Opiekuńczo-Leczniczy. Ze względu na sposób zagospodarowania zabytku ograniczone są możliwości jego zwiedzania. Pałac można zobaczyć z zewnątrz. Dawną rezydencję otacza rozległy park krajobrazowy, z licznymi okazami starodrzewu, wśród których znajduje się 6 pomników przyrody.
Rajcza położona jest około 25 kilometrów na południe od Żywca. Z miasta powiatowego najlepiej kierować się w stronę Zwardonia trasą S69, a za Węgierską Górką lokalną drogą przez Milówkę. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w południowej części Rajczy, na wschód od drogi do miejscowości Ujsoły.
Damian Dąbrowski,
Maj 2018r.
