Powiat średzki, gmina Malczyce
(nazwa niemiecka Rausse, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Rusku
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Rusku.
W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. ruinę kościoła ewangelickiego, cmentarz poewangelicki, zespół folwarczny: dom mieszkalny, brama (ul. Malczycka).
Miejscowość wzmiankowano w 1201 roku jako Ruzke, w 1414 roku Raws, Rawske, Rawse i Rawz. Dwie sąsiednie wioski Rusko i Rachów przez długi czas miały jednych właścicieli, byli to: od 1591 do 1694 roku przedstawiciele rodu von Hundt, w 1722r. Karl Heinrich von Reuss, w 1743r. Charlotte Christiane von Kreckwitz, z domu von Reuss, w 1746r. Karl Sigmund von Rothkirch, w 1765r. Hans Ernst von Förster, od 1785 roku wdowa po nim i pozostali spadkobiercy. W 1789 roku w Rusku znajdowała się pańska siedziba, folwark, browar, ewangelicki kościół, dwa probostwa, szkoła, 23 gospodarstwa zagrodnicze, młyn i kuźnia. W sumie 56 domów zamieszkiwało 395 osób. W 1830 roku właścicielem dóbr był Butzky. W Rusku wzmiankowano 48 domów, pałac, 323 mieszkańców, w tym 22 katolików, ewangelicki kościół parafialny, ewangelicką szkołę, browar, gorzelnię, 2 wiatraki. Częścią wsi była kolonia Rusko, w niej znajdowały się 22 domy, 125 mieszkańców, w tym 19 katolików. W 1842 roku za 68 000 talarów reńskich włości Rusko i Rachów nabył szambelan królewski porucznik w stanie spoczynku Hugo baron von Zedlitz-Neukirch. W 1845 roku w Rusku należącym do rodu von Zedlitz-Neukirch wzmiankowano 49 domów, pałac, 404 mieszkańców, w tym 27 katolików, ewangelicki kościół parafialny, ewangelicką szkołę, 2 wiatraki, browar, gorzelnię i cegielnię. W kolonii Rusko 23 domy zamieszkiwały 162 osoby, w tym 17 wyznania katolickiego. W latach 1856-1858 właścicielem majątku był radca sądowy Klör. W latach 1861-1873 włości należały do Overwega. Około 1876 roku posiadłość zakupił Hugo Hϋbner. W 1894 roku dobra liczyły 360ha, w tym 293ha pól uprawnych, 26ha łąk, 28ha lasów, 13ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia i cegielnia. Przed 1898 rokiem włości otrzymał w spadku porucznik rezerwy Rudolf Hϋbner. W 1902 roku właścicielem majątku był już bankier Wenzel z Drezna. Trzy lata później dobra należały do Lydii baronowej von Tauchnitz, z domu Roeder. Przed 1909 rokiem włości przejął kapitan w stanie spoczynku Gustav Wirth z Zaborowa w powiecie lubińskim. Następnie w latach 1912-1917 w Rusku wzmiankowano Richarda Schiemanna. Powierzchnia dóbr wynosiła 362,5ha, w tym 285ha pól uprawnych, 23ha łąk, 25ha lasów, 29,5ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Około 1921 roku majątek nabyli Conrad Röhricht i właściciel fabryki Carl Warsitz z Raciborza. Ten pierwszy mieszkał w Rusku. Następnie pomiędzy 1926 a 1930 rokiem majątek przejął dr Arthur Knospe. Około 1937 roku włości przeszły w ręce spadkobierców Knospego. W tym czasie dobra liczyły 329ha: 260ha pól uprawnych, 16ha łąk, 25ha lasów, 8ha wód, 6ha parku i ogrodu, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy gospodarstwie w dalszym ciągu działały gorzelnia i cegielnia.
Pałac w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/831010,foto.html?idEntity=545955 (dostęp: 20.09.2021r.)
Źródło: https://polska-org.pl/9230818,foto.html?idEntity=545955 (dostęp: 20.09.2021r.)
Rezydencję w Rusku wzmiankowano już w 1789 roku. Według różnych źródeł pałac został przekształcony w stylu neogotyckim pod koniec XIX, bądź na początku XX wieku. Był budynkiem murowanym, wzniesionym na planie prostokąta, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem czterospadowym. Pałac ozdabiały wydatne gzymsy, między kondygnacjami i wieńczący z kroksztynami. Okna były prostokątne, z opaskami i nadokiennikami. Do pałacu przylegała kwadratowa wieża. Siedzibę otaczało ozdobne ogrodzenia, fragmentarycznie zachowane do dziś. W lutym 1945 roku w Rusku toczyły się ciężkie walki między oddziałami niemieckimi i atakującymi jednostkami Armii Czerwonej. W trakcie walk miejscowość została w znacznym stopniu zniszczona. Zagładzie uległy m.in. pochodzący z XVI wieku kościół oraz pałac. Resztki murów rezydencji ostatecznie rozebrano w latach 70-tych XX wieku. Do dziś poza ogrodzeniem pałacu przetrwała dawna oficyna oraz rozległy, zaniedbany park z okazami starodrzewu i zespołem trzech stawów.
Rusko położone jest około 9 kilometrów na północny-zachód od Środy Śląskiej. Przez wieś przebiega DK94 łącząca Środę Śląską z Legnicą. Zespół pałacowy znajdował się w północnej części Ruska, pomiędzy ulicami Malczycką i Szkolną.
Dokładna lokalizacja nieistniejącego pałacu:
51.20302914664348, 16.480414016845877
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2021r.
