Powiat świdnicki, gmina Strzegom
(nazwa niemiecka Rauske, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Rusku
Do rejestru zabytków w Rusku został wpisany kościół fil. p.w. śś. Piotra i Pawła, ok. 1500, 2 poł. XVII, nr rej.: A/1757/1196 z 14.12.1964
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz przykościelny, cmentarz parafialny, zabudowania w zespole folwarcznym: dom zarządcy (nr 8a), dom mieszkalny (nr 8), dom mieszkalny (nr 8b), obora i dwie stodoły (nr 8).
Miejscowość wzmiankowano w 1193r. jako Ruschi, w 1248r. jako Rawszke, w 1370r. pod nazwą Rusk. W 1742r. właścicielem majątku był Samuel baron von Richthofen, następnie włości otrzymał w spadku baron Wilhelm von Richthofen. W 1785 roku w Rusku znajdował się kościół katolicki, probostwo, szkoła, 2 folwarki, 12 gospodarstw kmiecych, 26 zagrodniczych, 7 chałupniczych, browar oraz wiatrak. Wieś liczyła 332 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem dóbr był Johann Gottfried Unger. W Rusku znajdowało się 86 domów, stary pański dwór, folwark, owczarnia, ewangelicka szkoła (od 1756r., obecny budynek z 1811r.), katolicki kościół, browar, gorzelnia oraz wiatrak. Miejscowość zamieszkiwało 419 osób, w tym 47 wyznania katolickiego. W 1845 roku majątek pozostawał w rękach Johanna Gottfrieda Ungera. W Rusku wzmiankowano 89 domów, dwór, folwark, owczarnię, 524 mieszkańców, w tym 70 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół, browar, gorzelnię, wiatrak, hodowlę 1593 owiec merynosów i 266 sztuk bydła. Posiadłość należała do Ungera do 1856 roku. Następnie nabył ją kupiec Eduard Theodor Kramsta ze Świebodzic. Odtąd w rękach rodu von Kramsta włości pozostały do drugiej wojny światowej. Eduard von Kramsta zmarł w 1875 roku, a dobra otrzymała w spadku baronówna Marie von Kramsta z Morawy. W latach 1872-1886 wzmiankowano w Rusku inspektora Anderholda.
W 1894 roku dobra w Rusku wchodziły w skład państwa stanowego Morawa. Włości miały powierzchnię 260ha ha, w tym 233ha pól uprawnych, 15ha łąk, 10ha lasów, 2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W Rusku mieszkał inspektor Georg Ditfe. Pozostał on zarządcą folwarku przynajmniej do 1917 roku. W 1923 roku po śmierci baronówny Marie von Kramsta majątek w Rusku odziedziczył Kurt von Wietersheim-Kramsta, porucznik w stanie spoczynku. W 1930 roku w jego imieniu dobrami zarządzał inspektor Oswin Kahl. Włości liczyły 280,5ha ha, w tym 262ha pól uprawnych, 10ha łąk, 2ha lasów, 6,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Dawna rezydencja, następnie dom zarządcy majątku po 1945 roku została zmieniona w szkołę. Następnie folwark wraz z dworem przekazano w zarząd Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Przyszłość”. Spółdzielnia działa w dalszym ciągu. Dwór pełni funkcję wielorodzinnego budynku mieszkalnego, jest murowany założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym z powiekami. Elewacje częściowo przekształcone i uproszczone po drugiej wojnie światowej, zachowały podziały ramowe wykonane z pomocą gzymsów (wieńczący i kordonowy między kondygnacjami) i lizen. Okna w prostych obramowaniach, na parterze z nadokiennikami. Główne wejście na osi budynku. Od północy dobudówka, w niej dodatkowe wejście.
Rusko położone jest około 20 kilometrów na północ od Świdnicy. Najszybszy dojazd z miasta powiatowego zapewnia tzw. łącznica autostradowa prowadząca do DK 5 przez Żarów. Rusko znajduje się na południe od DK 5, trasa ta obiega szerokim łukiem zarówno samą miejscowość jak i położony bezpośrednio przy niej ogromny kamieniołom. Zespół folwarczny położony jest w centrum wioski, w sąsiedztwie kościoła p.w. śś Piotra i Pawła.
Dokładna lokalizacja dawnego dworu
50.989671873742274, 16.463599489607528
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.
