Powiat wrocławski, gmina Kobierzyce
(nazwa niemiecka: Gross Sägewitz, Segen w latach 1937-1945, Kreis Breslau)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1274 r. jako Zolnig, następnie w 1352r. – Zelun, w 1362r. – Salun i w 1396r. – Segitz. W pierwszej połowie XV wieku połączono wioski Solna i Oporzyce. Od około 1614 do 1644 roku właścicielem dóbr był Heinrich von Heugel. W 1795 roku właścicielem Solnej był von Dobschütz. W wiosce znajdował się dwór, folwark. Solna liczyła 180 mieszkańców. W 1830 roku majątek należał do spadkobierców Pana von Eisenhardt`a. W Solnej było 36 domów, zamieszkanych przez 202 osoby, w tym 2 wyznania katolickiego. W 1843 roku posiadłość od dziedziców rotmistrza von Itzenplitz kupił były biskup wrocławski (w latach 1835-1840) Leopold von Sedlnitzky (ur.1787r., zm.1871r.). Według różnych źródeł w 1850 lub w 1853 roku hrabia Karl Philipp von Harrach (ur.1795r., zm.1878r.) odkupił od Leopolda von Sedlnitzky`ego majątek w Solnej. Pierwszą małżonką Karla Philippa była Maria Theresia (ur.1810r., zm.1834r.) z domu von Sedlnitzky, bratanica biskupa wrocławskiego. Następnie w 1869 roku Karl Philipp von Harrach sprzedał posiadłość swojemu synowi z drugiego małżeństwa Leopoldowi von Harrach (ur.1839r., zm.1916r.). W 1886 roku majątek w Solnej liczył 261ha, w tym 230ha pól uprawnych, 15ha łąk, 9ha lasów, 7ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano konie, bydło i 750 sztuk owiec. W 1912 roku gospodarstwem zarządzał administrator A. Brecht. Powierzchnia dóbr wynosiła 369ha, w tym 320ha pól uprawnych, 17ha łąk, 13ha lasów, 3ha parku, 4ha ogrodu, 2ha stawów, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych, nieużytków. Po bezpotomnej śmierci Leopolda von Harracha w 1916 roku dobra w spadku otrzymał wnuk jego brata Ernesta (ur.1845r., zm.1896r.), Günther von Harrach (ur.1908r., zm.1969r.). Nowy właściciel był małoletni i opiekę nad posiadłością sprawował jego ojciec hrabia Manfred von Harrach (ur.1878r., zm.1924r.) z Krzeczyna Małego (Klein Krichen, Kreis Lüben). Po śmierci męża w 1924r. opiekunką majątku syna została hrabina Anna Bertha Ottilie Erna Magdalene von Rohr z domu von Wahlen-Jürgass (ur.1881r., zm.1945r.). W 1926 i 1930 roku folwarkiem zarządzał administrator Adolf Saul. W 1937 roku Günther von Harrach już samodzielnie władał posiadłością. Powierzchnia dóbr w Solnej wynosiła 369ha, 320ha pól uprawnych, 17ha łąk, 13ha lasów, 3ha parku, 4ha ogrodu, 2ha stawów, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i nieużytków. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Rezydencja wraz z folwarkiem została przekazana w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Następnie w latach sześćdziesiątych dwudziestego stulecia przedsiębiorstwo przekształcono w Stację Hodowli Roślin Solna. Od lat dziewięćdziesiątych majątek pozostaje własnością rządowych agend: Agencji Własności Rolnej Skarbu Państw i jej następczyni Agencji Nieruchomości Rolnych.
Ruiny dworu
Pierwsza rezydencja w Solnej prawdopodobnie powstała już w średniowieczu. Około 1614 roku dla Heinricha von Heugla wzniesiono renesansowy dwór nawodny. Siedzibę powiększono i przekształcono w stylu barokowym w pierwszym ćwierćwieczu XVIII wieku. Dwór był jeszcze remontowany w 1900 roku, natomiast w kolejnych latach został zaniedbany. Być może po bezpotomnej śmierci Leopolda von Harrach w 1916 roku i przejęciu majątku przez linię rodziny z Krzeczyna Małego budynek opuszczono. W każdym razie już w 1940 roku był w złym stanie technicznym. Kolejne zniszczenia miały miejsce w 1945 roku. W 1958 roku stan zachowania budynku oceniano na 20%. W kolejnych dekadach zniszczenia postępowały. Obecnie z renesansowego dworu pozostały piwnice, fragmenty ścian przyziemia i ośmioboczna narożna wieża. Dwór był murowany z kamienia i cegły, potynkowany, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, z wysokimi szczytami.
Pałac
Nowa siedziba została wybudowana w Solnej za rządów Leopolda von Sedlnitzky`ego około połowy XIX wieku. Pałac przekształcono po drugiej wojnie światowej kiedy to został zamieniony w wielorodzinny budynek mieszkalny. Zabytek murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty płaskim dachem pulpitowym. Fasada pięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem. W elewacji ogrodowej wydatny taras. Przy jednej z elewacji bocznych kwadratowa wieża, będąca dominantą obiektu. Elewacje obecnie zachowały skromne dekoracje w postaci kordonowego gzymsu między kondygnacjami i prostych nadokienników. Do pałacu przylega zaniedbany park, w nim ruiny opisanego powyżej dworu. W pobliżu zachowane zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku.
Zabytki w Solnej
Do rejestru zabytków w Solnej wpisano zespół dworski: ruinę dworu (22.08.1966r., nr rej.: 1809) i park (31.01.1984r., nr rej.: 545/W). W ewidencji zabytków znalazły się również: pałac (ul. Krucza 10b), budynki mieszkalno-gospodarcze (ul. Krucza 10c, 10d), stodoła, spichlerz i stajnia.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Solnej zapewniają autobusy linii 862 kursujące z przystanku Wrocław Dworzec Główny PKP przez Bielany Wrocławskie, Kobierzyce. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie trasami S8 i DK8 w kierunku Kłodzka. Za Kobierzycami z DK8 najlepiej skręcić w prawo w DK346 prowadzącą do Wierzbic. W centrum Wierzbic z DK346 trzeba skręcić w lewo w lokalną drogę do Solnej (ul. Lipowa). Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 185km. Zespół dworski (ul. Krucza 10) znajduje się w południowej części Solnej, na lewo od głównej drogi (ul. Krucza). Na miejscu nie ma dobrego parkingu, samochód trzeba zostawić na poboczu drogi.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2013 r.
