Powiat wrocławski, gmina Kąty Wrocławskie
(nazwa niemiecka: Schosnitz, w latach 1937-1945 Reichbergen, Kreis Breslau)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają pierwszej połowy XIII wieku. W 1244 roku wzmiankowano Sośnicę jako Sosniciensis ecclesia. W tym czasie w wiosce był już kościół. W trzynastym stuleciu miejscowość należała do przedstawicieli rodziny von Schosnitz. Następnie przeszła na własność książąt wrocławskich. W 1312 roku książę Henryk VI sprzedał Sośnicę Stephanowi von Parchiwtz. Przed 1338 rokiem dzięki małżeństwu z Katarzyną von Parchwitz majątek przejął Hermann von Reichenbach. W rękach Reichenbachów Sośnica pozostała do 1403 roku. Następnie właściciele dóbr zmieniali się dość często: w 1403r. Nitzke i Peter Ungerathen, od 1412r. Hans Sachs z Wrocławia, od 1418r. Mikołaj Banken i jego zięć Hans Lemberg, od 1437 r. spadkobiercy Hansa Lemberga, od 1446r. wdowa Katarzyna Seidlitz, od około 1475r. Mathes Jenkwitz. W 1484r. Katarzyna, córka Mathesa Jenkwitz i Elżbiety z domu Sachs, została żoną Hansa von Prockendorfa. Dzięki temu małżeństwu Sośnica przez ponad półtora wieku znalazła się w posiadaniu rodziny von Prockendorf. W połowie siedemnastego stulecia Barbara Elżbieta, córka Gottharda von Prockendorfa wniosła miejscowość w wianie Kasprowi von Bedow (zm.1661r.). Kolejny wiek historii Sośnicy naznaczyły częste zmiany rodzin właścicieli. Najpierw majątek otrzymali w spadku Zuzanna Teresa z domu von Bedow i jej mąż Eliasz Ignaz von Waltheim (zm. około 1678r). Następnie dobra przeszły w ręce Hansa Sebalda von Saurma z Sadowic, który w 1690r. sprzedał je Marii von Pestalozzi, z domu Dawid. W 1704r. właścicielka Sośnicy wyszła ponownie za mąż i zmieniła nazwisko na von Galler. Za rządów Marii von Galler włości zostały mocno zadłużone, co zmusiło ją do ich sprzedaży w 1704r. Nabywca Sośnicy Karol Zygmunt von Seyfert zmarł już w 1710 roku i rok później wdowa po nim sprzedała wioskę pani von Herschamm. Następnie w wyniku umowy spadkowej Sośnicę otrzymała Franciszka Katarzyna, jedna z córek Pani von Herschamm. Franciszka Katarzyna była dwukrotnie zamężna. Z drugiego małżeństwa, zawartego w 1718 roku z Janem von Roye und Troo, pozostawiła syna Jana Franciszka von Roye, który władał Sośnicą w latach 1740-1777. Jan Franciszek pomimo dwóch małżeństw nie zostawił potomka i ostatecznie majątek otrzymała w spadku wdowa po nim Maria Franciszka z domu Clairon d`Haussonville. Wdowa ponownie wyszła za mąż za Gottloba Albrechta von Saurma (zm.1823r.) z Samotworu i w ten sposób po latach majątek powrócił w ręce rodziny von Saurma. W 1795 roku Sośnica liczyła 423 mieszkańców. W wiosce znajdował się pałac z folwarkiem, kościół, probostwo, szkoła oraz młyn wodny. Kolejnymi właścicielami dóbr byli: Fryderyk Karol Bernhard (ur.1778r., zm.1853r.), syn Marii Franciszki i Gottloba Albrechta, a następnie Ksawery von Saurma, najmłodszy syn Fryderyka Karola. W 1830r. Sośnica składała się z 72 domów, zamieszkanych przez 460 osób, w tym 147 ewangelików. W ciągu następnych piętnastu lat liczba domów wzrosła do 79, a mieszkańców do 554, w tym 191 ewangelików. W 1845 roku na folwarku hodowano m.in. 1440 owiec merynosów. Rok później kupiec wrocławski Dawid Immerwahr nabył od Ksawerego von Saurmy majątek w Sośnicy. Dawid Immerhahr na krótko związał swe losy z miejscowością. Już w 1857 roku odsprzedał posiadłość Eduardowi Carlowi Walkhoffowi. W 1882 roku dobra otrzymał w spadku Friedrich Walkhoff, syn Eduarda Carla. Cztery lata później majątek liczył 446ha, w tym 362ha pól uprawnych, 26ha łąk, 40ha lasów, 18ha dróg i podwórzy gospodarczych. W miejscowości znajdowała się również cukrownia. Hodowano 60 koni, 225 sztuk krów, 59 sztuk bydła, 780 sztuk owiec i 60 świń. Friedrich Walkhoff przebudował słabo prosperującą cukrownię na zabudowania gospodarcze, a w 1888 roku nabył cegielnię. W 1909 roku właściciel przebudował rezydencję w Sośnicy. Majątek rodziny Walkhoff wyraźnie podupadał i w 1912r. posiadał 285ha powierzchni, w tym 180ha pól uprawnych, 59ha łąk, 26ha lasów, 5ha pastwisk, 7ha ogrodu, 2ha stawów, 6ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po śmierci Friedricha Walkhoffa w 1914 roku dobrami zarządzała wdowa po nim. W dwa lata później sprzedała je hrabiemu dr Ernestowi Wichelhausowi, landratowi powiatu wrocławskiego i Pani Fridzie z domu Schoeller. W 1937 roku posiadłość w dalszym ciągu należała do hrabiego dr Ernsta Wichelhausa i Pani Fredy z domu Schoeller. Majątek liczył 269,5ha, w tym 150ha pól uprawnych, 44,9ha łąk, 39ha lasów, 8,5ha pastwisk, 5,5ha parku, ogrodów, 3,8ha stawów, 17,8ha dróg i podwórzy gospodarczych oraz nieużytków. W 1943 roku po śmierci wspomnianych właścicieli ich spadkobiercą został Kurt Scheller. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Początkowo oddano go w dzierżawę Państwowym Kolejom. W 1949 roku folwark wraz z pałacem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Rezydencja została przekształcona w wielorodzinny budynek mieszkalny. Po upadku PGR-u w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku folwark przeszedł na własność rządowych agend: Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i od 1999 roku jej następczyni Agencji Nieruchomości Rolnych. Pałac w dalszym ciągu pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć przede wszystkim z zewnątrz.
Pałac
Pierwsza rezydencja w Sośnicy została zniszczona w czasie wojny trzydziestoletniej około 1632 roku. W jej miejscu Gotthardt von Prockendorf w 1637 roku wzniósł nową siedzibę. Pałac wraz z folwarkiem zniszczył pożar w 1753 roku. Obecny budynek zbudowano zapewne przed 1810 roku. Rezydencję przekształcano kilka razy, m.in. w 1857, 1889, 1907 roku i w latach 1919-1920. Ostatecznie to w wyniku przebudowy z początku XX stulecia pałac otrzymał neobarokowy kostium, który zachował do dziś. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i powiekami. Elewacje zachowały ozdobne elementy architektoniczne: pasowe boniowanie przyziemia, obramowania otworów okiennych, podziały ramowych na wysokości drugiej kondygnacji, wykonane za pomocą lizen, pilastrów i gzymsów. Na osi pałacu niska okrągła wieżyczka w formie belwederu. Fasada pałacu skierowana jest na dawny dziedziniec gospodarczy, wokół którego zachowane zabudowania pofolwarczne.
Zabytki w Sośnicy
Do rejestru zabytków w Sośnicy wpisano kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża (24.01.1964r., nr rej.: 1049), zespół pałacowy (16.01.1993r., nr rej.: 672/1-3/W): pałac, park, folwark. W ewidencji zabytków znalazły się ponadto: dom rządcy (nr 3), cztery oficyny (nr 3, 3f, 7), dom ogrodnika (nr 5), dom leśniczego (nr 9d), budynek mieszkalno-gospodarczy, stajnia, spichlerz, stajnia-powozownia, trzy obory.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Sośnicy zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi z Kątów Wrocławskich, Kostomłotów, Maniowa i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kąty Wrocławskie, następnie przez Kąty Wrocławskie należy przejechać DK347 w stronę Wrocławia (ul. Wrocławska). Trasa ta prowadzi przez sam środek Sośnicy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 180km. Pałac wraz z zabudowaniami gospodarczymi dawnego folwarku znajdują się w centrum miejscowości, na lewo od głównej drogi. Samochód można zaparkować w jednej z bocznych uliczek przy kościele parafialnym, lub na pofolwarcznym dziedzińcu gospodarczym w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2013 r.
