Powiat wrocławski, gmina Kąty Wrocławskie
(nazwa niemiecka: Stöschwitz, w latach 1937-1945 Eichdamm, Kreis Neumarkt, od 1932r. Kreis Breslau)
Rys historyczny i stan obecny
Początki dziejów miejscowości sięgają przełomu XIII i XIV wieku. Pierwsza wzmianka o Staszycach pochodzi z 1311 roku. W tym czasie właścicielem wioski był Thimo von Kmelow. Kilka lat później dobra powróciły do księcia wrocławskiego Henryka VI (zm. 1335r.). Kolejnymi znanymi ze źródeł właścicielami Stoszyc byli: Syffrid Shirno (do 1341r.), Nicolaus Cunczelin (od 1341r.) klasztor św. Wincentego (w 1353r.), Ladislaw Seidlitz (1475r.). W 1504r. żona Ladislawa Seidlitza sprzedała miejscowość klaryskom wrocławskim. W posiadaniu zakonu dobra w Stoszycach pozostały do sekularyzacji majątków kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku. Stoszyce były niewielką miejscowością. Według źródła z 1795 roku w wiosce mieszkało 114 osób. Wzmiankowano również folwark. Pruski skarb państwa majątek w Stoszycach prawdopodobnie sprzedał niejakiemu Hoffmannowi, wymienionemu jako właściciel posiadłości w dokumencie z 1830 roku. W tym czasie Stoszyce liczyły 24 domy, zamieszkane przez 154 osób, spośród których 18 było wyznania ewangelickiego. W wiosce znajdował się pałac, folwark i gorzelnia. W 1843r. dobra rycerskie Stoszyce nabył za 43 000 talarów F.J. Kraker. Pozostał on ich właścicielem przynajmniej do 1845 roku. W 1845 roku w miejscowości było 26 domów, 174 mieszkańców, w tym 27 ewangelików. Poza wcześniej wspomnianymi pałacem, folwarkiem i gorzelnią wzmiankowano browar. W Staszycach funkcjonowała również katolicka szkoła. Na folwarku hodowano m.in. 675 sztuk owiec merynosów. Przed 1856 rokiem posiadłość w Stoszycach przeszła na własność Pana Köpke. Następnie pomiędzy 1861 a 1866 rokiem odkupił ją od niego Hugo Schmackpfeffer, kupiec z Wrocławia. Po 1876 roku rodzina Schmackpfeffer sprzedała majątek Ludwigowi Schmidtowi. Według książki adresowej z 1886 roku dobra rycerskie Stoszyce należące do Ludwiga Schmidta liczyły 261ha, w tym 187ha pól uprawnych, 23ha łąk, 11ha pastwisk, 67ha gospodarstwa. Na folwarku hodowano niewielkie ilości koni, bydła rogatego i świń. Rok później właścicielem posiadłości został porucznik, a później rotmistrz Emil Barthel. W 1905 roku Emil Barthel sprzedał majątek Oswaldowi Hoffmannowi. W 1912 roku dobra należące do kupca Oswald Hoffmann z Wrocławia liczyły 248ha, w tym 192ha pól uprawnych, 26ha łąk, 23ha lasów, 7ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark prowadził inspektor Josef Böer. Oswald Hoffmann zmarł po 1930 roku. Według księgi adresowej z 1937 roku posiadłość w Stoszycach należała do jego spadkobierców, spośród których wymieniono Konrada Hoffmanna, kupca z Wrocławia. Pełnomocnikiem i inspektorem był Erich Heiber. Pod jego pieczą pozostawały grunty o powierzchni 247,5ha, w tym 184ha pól uprawnych, 17ha łąk, 7ha pastwisk, 0,5ha stawów, 31,5ha lasów, 1ha ogrodu, 0,5ha parku, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i nieużytków. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark wraz z pałacem przekazano w zarząd Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Wszemiłowice. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w rezydencji prowadzono prace adaptacyjne. Zabytek wykorzystywano jako wielorodzinny budynek mieszkalny. Od około 2010 roku pałac jest własnością prywatną. Część budynku w dalszym ciągu jest zamieszkana, część popada w ruinę i grozi zawaleniem. Teren wokół nie został ogrodzony, zabytek można bez problemu zobaczyć z zewnątrz.
Pałac
Pierwsze informacje o rezydencji w Stoszycach pochodzą z 1830 roku. Obecny neogotycki pałac został wzniesiony około 1860 roku przez rodzinę Köpke. Budynek murowany, z cegły, potynkowany, założony na planie litery „T”, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachami dwuspadowymi. W ostatnich latach część dachu uległa zawaleniu. Elewacje pałacu zachowały liczne neogotyckie detale: szczyty, sterczyny, gzymsy, nadokienniki. Fasada korpusu pięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem, umieszczonym w ryzalicie, poprzedzonym murowanym gankiem.
Do pałacu przylega zaniedbany park krajobrazowy. W pobliżu wznoszą się liczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku.
Zabytki w Stoszycach
Do rejestru zabytków w Stoszycach wpisano zespół pałacowy (4.06.1993r., nr rej.: 671/W): pałac, folwark, park z promenadą i aleją. W ewidencji zabytków znajdują się również: trzy oficyny mieszkalne (nr 9, 11, 13), ruina domu ogrodnika, kurnik, spichlerz, stajnia, trzy stodoły, świniarnia, dwie obory.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Stoszyc nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kąty Wrocławskie, a następnie w stronę Wrocławia DK362 (wyjazd z Kątów ul. Mireckiego). Trasa DK362 prowadzi przez Stoszyce. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 185km. Zespół pałacowy położony jest w zachodniej części miejscowości, na lewo od głównej drogi. Samochód można zostawić przy bocznej drodze prowadzącej na dawny dziedziniec folwarczny.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2013 r.
