Powiat strzeliński, miasto
(nazwa niemiecka: Strehlen, Kreis Strehlen)
Początki miejscowości sięgają co najmniej połowy dwunastego stulecia. Strzelin w XII i XIII w. był własnością prywatną. Pierwsza wzmianka źródłowa o osadzie pochodzi z 1228r. W 1292r. książę Bolko I Surowy (ur.1252/6r., zm.1301r.) wykupił Strzelin z rąk prywatnych i nadał mu prawa miejskie. Po śmierci Bolka I jego synowie początkowo wspólnie zarządzali księstwem świdnicko-jaworskim. Następnie w 1322r. w wyniku podziału księstwa miasto weszło w skład dzielnicy należącej do Bolka II (ur. około 1300r., zm.1341r.), najmłodszego syna Bolka I. W 1383r. Bolko III ziębicki (ur.1344/8r., zm.1410r.), wnuk Bolka II sprzedał Strzelin księciu cieszyńskiemu Przemysławowi I Noszakowi (ur.1332/6r., zm.1410r.). W 1427r. Ludwik II władca Brzegu i Legnicy, odkupił miejscowość od księcia Kazimierza I, wnuka Przemysława I Noszaka. Odtąd aż do wygaśnięcia w 1675r. linii Piastów brzesko-legnickich Strzelin wchodził w skład ich włości. Następnie miasto przeszło pod bezpośrednie władanie cesarzy z dynastii Habsburgów. Zarząd nad Strzelinem sprawowali cesarscy namiestnicy. Po wojnach śląskich w połowie XVIII wieku Strzelin wraz z resztą Śląska przeszedł pod pruskie panowanie.
Dwór
W średniowieczu w południowej części Strzelina znajdował się zamek książęcy, wzmiankowany tylko w 1373r. W czasach późniejszych rozebrany. Dzisiaj prawdopodobnie jedynym śladem po nim jest piwnica pod budynkiem mieszkalnym przy ul. Świętego Floriana 14.
W 1549r. książę Jerzy II brzeski dokonał kasaty klasztoru klarysek w Strzelinie. Wśród przejętych po zakonie dóbr znajdował się budynek administracji klasztoru. W jego miejscu w latach 1605-1606 architekt Hans Lucas z Legnicy, na zlecenie książąt brzeskich wybudował renesansowy dwór. Budynek pełniący funkcję miejskiej siedziby książęcej, wykorzystywany był również jako siedziba poborcy podatkowego. W kolejnych stuleciach dwór był kilkukrotnie przebudowywany. W latach 1826-1945 budynek był siedzibą sądu okręgowego i miejskiego. W wyniku działań wojennych w 1945r. zabytek został zniszczony. W latach 1980-1992 według projektu Jana Burka przeprowadzono odbudowę dworu. Obecnie budynek nie jest użytkowany. Dwór murowany z kamienia łamanego i cegły, częściowo potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dachem dwuspadowym ze szczytami. Fasada (elewacja północna) dziewięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem ozdobionym portalem. W elewacji tylnej ryzalit z klatką schodową. W narożniku pn.-wsch. okrągły wykusz na wysokości drugiej kondygnacji. Elewacje utraciły większość pierwotnych detali architektonicznych. Przetrwał jedynie wykusz, portal głównego wejścia i kamienne obramowania części otworów okiennych. Wydatny gzyms wieńczący oraz szczyty o spływach wolutowych, dzielone gzymsami i pilastrami są efektem rekonstrukcji przeprowadzonej w latach osiemdziesiątych XX w. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralną obszerną sienią. W piwnicach i części pomieszczeń przyziemia sklepiania kolebkowe i krzyżowe, w pozostałych wnętrzach stropy betonowe, zastosowane w miejscu stropów belkowych.
Zabytki w Strzelinie
Do rejestru zabytków w Strzelinie wpisano między innymi: miasto (25.11.1956r., nr rej.: 392); zespół klasztoru augustianów przy ul. św. Floriana: kościół p.w. Podwyższenia Krzyża (10.03.1950r., nr rej.: 140) i klasztor (10.03.1950r., nr rej.: 141); kościół parafialny p.w. Matki Chrystusa, ul. Staromiejska 23 (15.04.2005r., nr rej.: 505/A/05); rotundę św. Gotarda przy ul. Szkolnej (10.03.1950r.,nr rej.: 139); kaplicę szpitalna p.w. św. Jerzego przy ul. Brzegowej (8.04.1950r., nr rej.: 1621); park willowy, obecnie miejski (27.12.1984r., nr rej.: 550/W); pozostałości murów obronnych z basztą prochową (10.03.1950r., nr rej.: 1636); wieżę ratusza wraz z terenem wokół (2.09.1987r., nr rej.: 531/W); zespół dworca kolejowego (15.06.1991r., nr rej.: 654/W); dom książąt brzeskich przy ul. Książąt Brzeskich, dawniej Buczka (16.02.1983r., nr rej.: 544/W); dom przy ul. św. Floriana 14 (2.09.1987r., nr rej.: 529/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Strzelina zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi z Oławy, Wrocławia, Ząbkowic Śląskich i Ziębic. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki najlepiej wybrać wariant dojazdu przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 prowadzącą do Strzelina. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 150km. Samochód można zostawić na rynku, pełniącym funkcję wielkiego parkingu, w niewielkiej odległości od dworu książąt brzeskich.
Damian Dąbrowski,
Luty 2012 r.
