Powiat wołowski, gmina Wińsko
(nazwa niemiecka: Gross Schmograu, Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1295 roku pod nazwą Smogorow, a w 1443 roku jako Monche Smogerow. Wioska do sekularyzacji dóbr kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku należała do dóbr klasztoru lubiąskiego. W 1787 roku w Smogorzowie Wielkim wzmiankowano kościół katolicki (wzniesiony w latach 1700-1702), probostwo, szkołę, 24 gospodarstwa kmiece, 9 gospodarstw zagrodniczych i jeden wiatrak. W sumie osada liczyła 272 mieszkańców. W 1830 roku majątek w Smogorzewie Wielkim należał do porucznika Reimnitza. W wiosce znajdowało się 56 domów i wolne sołectwo. Smogorzów Wielki zamieszkiwało 335 osób, w tym 19 wyznania ewangelickiego. Piętnaście lat później jako właściciela dóbr wymieniano kapitana Reimnitza. Liczba mieszkańców wzrosła do 393, w tym 56 ewangelików. W wiosce były 52 domy, wolne sołectwo i wolny majątek. Kapitan Reimnitz wymieniony został również w księdze adresowej z 1856 roku. W 1872 roku majątek w Smogorzewie Wielkim należał już do Friedricha Wilhelma Maxa von Gerlacha z Moczydlnicy Klasztornej (in Mönchmotschelnitz). W rękach rodziny von Gerlach posiadłość pozostała przynajmniej do 1876 roku. W kolejnych księgach adresowych dotyczących Smogorzowa Wielkiego wzmiankowano już tylko majątek Freigut nr 1 należący od 1785 roku do rodziny Pauli. W 1905 roku właścicielem włości był Josef Pauli. Jego majątek liczył 214ha, w tym 141,1ha pól uprawnych, 17,5ha łąk, 43,4ha lasów, 12ha pastwisk, ogrodu. W 1937 roku powierzchnia dóbr Freigut nr 1 wynosiła 193,55ha, w tym 112,4ha pól uprawnych, 13,5ha łąk, 5ha pastwisk, 0,25ha stawów, 60,25ha lasów, 2,15ha dróg, podwórzy gospodarczych i ogrodu. Posiadłość należała do landwirta Otto Pauli. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark przekazano Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Obecnie z dawnego majątku pozostał tylko dwór. Zabudowania gospodarcze nie istnieją. Dawna rezydencja jest własnością prywatną, pełni funkcje mieszkalne i można ją zobaczyć tylko z zewnątrz, zza ogrodzenia.
Dwór
Na temat rezydencji w Smogorzewie Wielkim trudno znaleźć jakiekolwiek informacje. Budynek nie był wzmiankowany w opisach miejscowości pochodzących z 1787, 1830 i 1845 roku. Nie znamy ani fundatora ani czasu powstania dworu. Być może został on wybudowany przez rodzinę Pauli w pierwszej połowie XIX wieku w majątku Freigut nr 1. Dwór jest murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada (elewacja południowa) sześcioosiowa, z głównym wejściem poprzedzonym portykiem kolumnowym podtrzymującym balkon. Elewacja północna siedmioosiowa, z centralnym pozornym trzyosiowym ryzalitem, zwieńczonym spłaszczonym trójkątnym naczółkiem. Elewacje wyremontowane, częściowo uproszczone (m.in. zlikwidowano drewniany ganek w elewacji północnej), zachowały dzielony lizenami ryzalit pozorny, wydatny gzyms wieńczący i opaski okienne z kluczem. Przed dworem gazon. Teren wokół otoczony ogrodzeniem. Do rezydencji przylega ogród, brak w nim jednak starszego drzewostanu.
Wygląd rezydencji przed drugą wojną światową możemy poznać dzięki widokówce zamieszczonej na portalu www.dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/3381230,foto.html (dostęp: 24.07.2014 roku)
Zabytki w Smogorzowie Wielkim
Do rejestru zabytków w Smogorzowie Wielkim wpisano kościół parafialny p.w. św. Michała (nr rej.: 1773 z 11.07.1966r.). W ewidencji zabytków znalazł się m.in. cmentarz, dwór i kaplica przy nr 8.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Smogorzewa Wielkiego nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Stadion i dalej DK94 w stronę Legnicy. Z tej ostatniej trasy tuż za Wrocławiem należy skręcić w prawo w lokalną drogę (ul. Wrocławska) prowadząca przez Krępice, Mrozów, Miękinie i Klękę do Brzegu Dolnego. Z Brzegu Dolnego najlepiej skierować się do Wołowa ulicą Dębową. Wołów należy opuścić ulicą Rawicką, czyli DK339. W Pełczynie z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Smogorzowa Wielkiego przez Smogorzówek. Dwór znajduje się w zachodniej części miejscowości, przy drodze do Baszyna, adres nr 57. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 225km, z Wrocławia około 60km. Na miejscu nie ma dobrego parkingu, samochód trzeba pozostawić na poboczu drogi do Baszyna.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2014 r.
