Powiat dzierżoniowski, gmina Łagiewniki
(nazwa niemiecka: Stoschendorf, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowano w 1371 roku jako Stosschendorff. W drugiej połowie XVI wieku i na początku następnego stulecia Stoszów należał do rodziny von Strachwitz. W 1654 właścicielem majątku był Gottfried von Gellhorn. Następnie przez długi czas miejscowość posiadali baronowie von Glaubitz. W 1755 włości należały już do rodziny von Prittwitz. W 1772 roku dobra w Stoszowie nabył hrabia Ferdinand von Sandraczky-Sandraschütz i włączył w skład majoratu Bielawa. W 1785 roku w miejscowości znajdował się kościół katolicki, szkoła, folwark, 19 gospodarstw zagrodników, 6 gospodarstw chałupników, młyn wodny i wiatrak. Stoszów zamieszkiwało 186 osób. W 1830 roku dobra rycerskie pozostawały częścią majoratu Bielawa należącego do hrabiego von Sandraczky-Sandraschütz. W Stoszowie wzmiankowano 52 domy, pałac, folwark, 296 mieszkańców, w tym 147 katolików, kościół katolicki, browar, wiatrak i młyn wodny. Ewangeliccy mieszkańcy posiadali kościół w Ratajnie. W 1845 roku posiadłość w Stoszowie w dalszym ciągu wchodziła w skład majoratu Bielawa hrabiego Erdmanna von Sandreczky. W miejscowości wzmiankowano 54 domy, pałac, folwark, 412 mieszkańców, w tym 196 ewangelików, katolicki kościół, gorzelnię, wiatrak, młyn wodny. Na folwarku hodowano m.in. 710 owiec merynosów. W 1857 roku właścicielem majoratu Bielawa obejmującego majątek Stoszów był Erdmann Karl hrabia von Sandreczky-Sandraschütz (ur.1808r., zm.1863r.). W 1863 roku majorat odziedziczył jego syn Hans Adam Friedrich hrabia von Sandreczky-Sandraschütz (zm.1886r.). W 1886 roku posiadłość w Stoszowie wraz z resztą majątków wchodzących w skład majoratu Bielawa otrzymał w spadku Ernst Julius von Seidlitz-Ludwigsdorf (ur.1863r., zm.1930r.), siostrzeniec Hansa Adama von Sandreczky-Sandraschütz. W tym czasie włości w Stoszowie liczyły 338ha, w tym 195ha pól uprawnych, 27ha łąk, 108ha lasów, 3ha stawów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 13 koni, 100 sztuk bydła rogatego, w tym 46 krów, 220 owiec, 15 świń. W gospodarstwie działał browar. Za zgodą cesarza Wilhelma II Ernst Julius zmienił nazwisko rodowe na hrabia von Seidlitz-Sandreczky. W 1905 roku należący do niego majorat Bielawa miał powierzchnię 6362ha, z czego na posiadłość w Stoszowie przypadało 338ha. Folwarkiem w Stoszowie zarządzali inspektorzy. Wielkość majątku i jego zagospodarowanie przez wiele lat nie ulegało zmianie. Gospodarstwo specjalizowało się m.in. w tuczu świń. W 1926 roku włości w Stoszowie liczyły 338ha, w tym 195ha pól uprawnych, 27ha łąk, 98ha lasów, 3ha stawów, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków Zmianie nie uległa całkowita powierzchnia fideikomisu. W 1930 roku majorat liczący 5086ha otrzymał w spadku Adolf hrabia von Seidlitz-Sandreczky. Według księgi adresowej z 1937 roku właścicielem majoratu Bielawa pozostawał Adolf hrabia von Seidlitz-Sandreczky. Wchodzący w skład fideikomisu (5581ha) majątek Stoszów liczył 438ha, w tym 203ha pól uprawnych, 12ha łąk, 22ha pastwisk, 195ha lasów, 2ha stawów, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po drugiej wojnie światowej śląskie posiadłości rodu von Seidlitz-Sandreczky przejęło państwo polskie. Folwark i dwór w Stoszowie przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W rezydencji urządzono magazyn oraz mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. W 1963 roku zabytek był użytkowany. Na początku XXI wieku zrujnowany dwór opuścili ostatni mieszkańcy. Obecnie trudno określić jaki jest stan własnościowy zabytku. Obiekt zabezpieczony przed wejściem można zobaczyć tylko z zewnątrz.
Dwór
Renesansowy jednoskrzydłowy dwór został ufundowany przez Hansa von Strachwitza (zm.1597r.) w drugiej połowie XVI wieku, być może z wykorzystaniem murów starszej budowli. Siedzibę rozbudował Elias von Strachwitz, syn wspomnianego Hansa i Evy z domu von Ullersdorf (zm.1594r.). Dwór murowany z kamienia i cegły, potynkowany, trzyskrzydłowy, założony na planie litery „C”, o skrzydłach dwu- i trzykondygnacyjnych, nakrytych dachami dwuspadowymi. Fasada (elewacja południowo-zachodnia) korpusu pięcioosiowa, z asymetrycznie umieszczonym sienią komunikacyjną ozdobioną portalem typu fortecznego z tympanonem z herbami Strachwitzów i napisem na belkowaniu. Większość otworów okiennych zachowała oryginalne kamienne fasciowe obramowania. Większość pomieszczeń nakrywały stropy belkowe, w sieni zastosowano sklepienia kolebkowo-krzyżowe. Obecnie nieużytkowany zabytek powoli popada w ruinę. Szczególnym zagrożeniem jest nieszczelny dach, który doprowadza do zalania i zniszczenia drewnianych stropów. Na wschód od dworu znajduje się zaniedbana i dziko zarośnięta pozostałość niewielkiego parku. Rezydencję otacza pozostałość fosy i niewielki staw. Wokół położonego na południe od dworu dziedzińca folwarcznego wznoszą się zabudowania gospodarcze.
Zabytki w Stoszowie
Do rejestru zabytków w Stoszowie wpisano kościół filialny p.w. Świętej Trójcy, XVI, XIX w. (nr rej.: A/4725/502/W z 30.04.1983r.) oraz dwór obronny (ruiny), XVI w. (nr rej.: A/4726/758 z 27.09.1960r.). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. most na fosie dworskiej, dom mieszkalny w zespole dworskim (nr 37), dom mieszkalno-gospodarczy w zespole dworskim, budynek gospodarczy – stajnia z wozownią oraz stodoła w zespole dworskim, park dworski.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Stoszowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skierować się na trasę nr 384 (ul. Jedności Narodowej), z której w miejscowości Mniowice trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę w kierunku Jaźwiny. Za miejscowością Janczowice, należy skręcić w prawo w drogę do Stoszowa. Zdewastowany dwór i folwark znajdują się w centrum wioski, na północ od głównej ulicy. Samochód można zostawić na dawnym dziedzińcu gospodarczym, w pobliżu rezydencji. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 180km, z Wrocławia około 55km.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2015 r.
