Powiat milicki, gmina Milicz
(nazwa niemiecka: Sulau, Kreis Militsch)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Sułowa sięgają przynajmniej pierwszej połowy XIV wieku. W 1351 roku miejscowość od braci Kunada i Wolfharda odkupił książę Konrad I oleśnicki (ur.1292/98r., zm.1366r.). W kolejnych latach założyciel linii Piastów Oleśnickich wzniósł w Sułowie zamek, wzmiankowany w dokumentach z 1394, 1398 i 1415 roku. W dokumencie z 1411 roku wymieniono wójta sułowskiego Mycolaya Lodeschyke, co sugeruje, że w tym czasie osada posiadała już prawa miejskie. Od 1512 roku majątek obejmujący miasto Sułów posiadała rodzina von Kurzbach. Następnie dobra przeszły w ręce rodu von Maltzan. W 1595 roku od Joachima von Maltzana włości odkupił burgrabia Otton von Dohna. Odtąd Sułów stał się siedzibą baronatu. Około 1603 roku Katarzyna córka burgrabiego Ottona von Dohna została żoną Adama II von Posadowski (ur.1560r.) z Wołczyna. W 1654 roku cesarz Ferdynand III Habsburg (zm.1657r.) podniósł dobra sułowskie do rangi ordynacji mniejszej. Nieco później na mocy zapisu majątek przechodzi z rąk Konrada von Dohna na jego szwagra Karla Nicolausa von Burghaus (zm.1664r.). Kolejnym właścicielem Sułowa został Nicolaus Conrad von Burghaus (ur.1659r., zm.1697r.), syn Karla Nicolausa i Anny Elisabeth z domu hrabianki von Dohna (zm.1673r.). Dzięki małżeństwu z Ewą Marią von Nowagk (ur.1662r., zm.1719r.) Nicolaus Conrad von Burghaus otrzymał w wianie liczne majątki na Górnym Śląsku, m.in. Korfantów, Jasienicę Dolną i Włostową. Poza Sułowem na Dolnym Śląsku posiadał także Stolec i Opolnicę. W 1691 roku Nicolaus Conrad von Burghaus otrzymał tytuł hrabiego Rzeszy (Reichsgraf). Kolejnym właścicielem dóbr został Nicolaus Joseph Sylvius von Burghaus (ur.1684r., zm.1736r.), syn Nicolausa Conrada i Ewy Marii z domu von Nowagh. Nicolaus Wilhelm von Burghaus (ur.1722r.), syn Nicolausa Josepha Sylviusa jako ostatni przedstawiciel rodu łączył w swych rękach dobra dolno- i górnośląskie. Gdy zmarł jego synowie dokonali podziału włości. Majątki górnośląskie z Korfantowem objął Nicolaus Ferdinand Joseph (ur.1760r., zm.1811r.), a posiadłości dolnośląskie otrzymał Nicolaus August Wilhelm (ur.1750r.). Po śmierci Hansa Sylviusa von Burghaus w 1817 roku Sułów z przyległymi majątkami odziedziczyła jego córka Julie Wilhelmine Elisabeth Antonie, małżonka barona von Troschke. W ten sposób dobra w drodze spadku przeszły na rodzinę von Troschke. Według źródła z 1857 roku mniejsze państwo stanowe Sułów należało do wdowy Julie Wilhelmine Elisabeth Antonie baronowej von Troschke, z domu hrabianki von Burghauss. Z kolei księgi adresowe z lat 1858-1876 podają, że dobra posiadali spadkobiercy baronowej von Troschke. W 1872 i 1876 roku generalnym pełnomocnikiem był hrabia von Schweinitz, mieszkający w Sułowie. W 1886r. właścicielami wolnego mniejszego państwa stanowego Sułów byli hrabina von Schweinitz i hrabia Erich von Schweinitz-Hausdorf. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił hrabia von Schweinitz (Kreisgerichts-Rath a.D. in Sulau). Sam majątek w Sułowie liczył 890ha, w tym 224ha pól uprawnych, 58ha łąk, 580ha lasów, 28ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 18 koni, 80 sztuk bydła, w tym 40 krów, 400 owiec, 31 świń. W gospodarstwie działała cegielnia i browar. Z kolei w 1894r. włości należały do Traugotta hrabiego von Schweinitz und Crain, rotmistrza w 4 regimencie dragonów z Lubina (in Lüben) i Pani Angelici Krüger, z domu hrabiny von Schweinitz und Crain z Sułowa (auf Schloss Sulau). Generalnym pełnomocnikiem był D. Krüger, mieszkający w pałacu w Sułowie (in Schloss Sulau). Wolne mniejsze państwo stanowe obejmowało majątki: Breschine-Sulau (316ha), Graboske (243ha), Hammer-Sulau (350ha), Lunke (137ha), Ollsche (625ha), Peterkaschütz mit Vorwerk Kammerwald (427ha), Schlenz (364ha), Sprinize-Teich (789ha), Sulau: 890ha, w tym 224ha pól uprawnych, 58ha łąk, 580ha lasów, 28ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działała cegielnia i browar. Traugott hrabia von Schweinitz und Krain i Pani Angelica Krüger, z domu hrabiny von Schweinitz und Krain pozostali właścicielami włości przynajmniej do 1917 roku. W 1921 roku mniejsze wolne państwo stanowe Sułów (Freie Minder-Standesherrschaft Sulau) posiadał już rotmistrz Friedrich hrabia von Schweinitz und Krain, baron von Kauder, właściciel majoratu Jugowice w powiecie bolkowskim (Majoratsherr auf Hausdorf Kreis Bolkenhain). Całkowita powierzchnia dóbr państwa stanowego wynosiła 4141ha, z czego na majątek Sułów (Sulau) przypadało 890ha. Rotmistrz w stanie spoczynku Friedrich hrabia von Schweinitz und Krain, baron von Kauder pozostał właścicielem państwa stanowego, majoratu Jugowice i posiadłości Krzyżowa (Kreischau, Kreis Wohlau) przynajmniej do 1937 roku. W tym czasie generalnym administratorem dóbr był Max Reischel. Sam majątek Sułów liczył 856ha: 140ha pól uprawnych, 52ha łąk, 638ha lasów, 2ha stawów, 24ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działała cegielnia, hodowano bydło nizinne, świnie, owce merynosy na mięso oraz karpie. Po zakończeniu drugiej wojny światowej śląskie posiadłości rodu von Schweinitz und Krain przejęło państwo polskie. W 1955 roku właścicielem pałacu w Sułowie były Łódzkie Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Emfor”. W zabytku mieścił się ośrodek kolonijno-wczasowy. Pomimo remontów przeprowadzonych w latach 1955 i 1964-1966 według informacji z 1965 roku elewacje pałacu były zaniedbane. Natomiast w opisie z 1969 roku stwierdzono, że budynek wymaga remontu. Kolejne prace restauratorskie miały miejsce w latach 1976-1978. W 1991 roku zabytek znajdujący się w dobrym stanie technicznym należał do Urzędu Miasta i Gminy w Miliczu. W kolejnych latach został sprzedany włosko-polskiej spółce „Polish Hunting 3”. W 2001 roku pałac był opuszczony i powoli niszczał. Około 2009 roku miała miejsce zmiana właściciela. Obecnie rezydencja pozostaje własnością prywatną i w dalszym ciągu nie jest użytkowana. Teren wokół pałacu otoczony, zabytek można zobaczyć z zewnątrz, z pewnej odległości.
Nieistniejący zamek
Twierdza wznosiła się na południe od miejscowości, na wyspie na rzece Baryczy. Budowla prawdopodobnie została wzniesiona za rządów Konrada I oleśnickiego. Warownia założona na planie czworoboku była otoczona wałami ziemnymi. Zamek w drugiej połowie XV wieku stał się siedzibą raubritterów Wawrzyńca Garwolskiego i Kuśmidra. W 1488 roku został oblężony i zdobyty przez wojska królewskie. Uszkodzoną warownię przekazano w ręce Georga von Steina. Zamek nieużytkowany od 1625 roku w kolejnych wiekach popadał w coraz większą ruinę. Resztki murów rozebrano w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Pałac
Barokowa siedziba wzniesiona dla Nicolausa Conrada von Burghaus około 1680 roku, przebudowana pod koniec XVIII wieku i modernizowana w końcu XIX wieku. Wnętrza przekształcone w wyniku kilkukrotnych remontów w drugiej połowie dwudziestego stulecia. Pałac murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, częściowo podwyższony o mezzanino, z użytkowym poddaszem, nakrytym wysokim czterospadowym dachem z powiekami. Fasada (elewacja wschodnia) jedenastoosiowa, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Wejście ozdabia portal z przerwanym naczółkiem i kartuszami herbowymi rodów von Burghaus i von Nowack. Elewacje o podziałach ramowych, ozdobione płycinami, profilowanymi obramieniami okiennymi i lizenami. Układ wnętrz dwu- i trzytraktowy, z centralną obszerną sienią do której od północy przylega klatka schodowa otwarta arkadami. Piwnice i część pomieszczeń parteru nakryta sklepieniami (kolebkowe z lunetami, kolebkowo-krzyżowe, kolebkowe i krzyżowe), niektóre z wyciągniętymi szwami. W pozostałych salach płaskie sufity, z fragmentarycznie zachowaną dekoracją stiukową. We wnętrzach prawdopodobnie przetrwała klasycystyczna stolarka drzwiowa oraz rokokowy piec kaflowy. Rezydencję otacza rozległe założenie parkowe (ponad 11ha), obejmujące część pierwotnego barokowego geometrycznego ogrodu, powiększonego o park krajobrazowy w stylu angielskim. W parku przeważa drzewostan liściasty, niektóre okazy dębów, buków i lip osiągnęły wymiary pomnikowe. Na wschód od pałacu przy ulicy Zamkowej zachowane zabudowania folwarku wzmiankowanego już w 1639 roku, obecnie w większości pochodzące z pierwszej połowy XVIII wieku: dwie oficyny, spichlerz o konstrukcji szkieletowej, czworak.
Przedwojenne zdjęcia rezydencji można znaleźć na portalu http://fotopolska.eu
Źródło: http://fotopolska.eu/Sulow/b25176,Palac.html?f=396973-foto (dostęp: 9.07.2015r.)
Pałac, park i centrum Sułowa około 1930 roku
Źródło: http://fotopolska.eu/m53980,Sulow.html?f=423432-foto (dostęp: 9.07.2015r.)
Zabytki w Sułowie
Do rejestru zabytków w Sułowie wpisano układ urbanistyczny (30.09.1978r., nr rej.: 398/W); kościół parafialny p.w. śś Piotra i Pawła (25.02.1966r., nr rej.: 1547); kościół cmentarny ewangelicki, obecnie filialny rzymsko-katolicki p.w. MB Częstochowskiej (25.02.1966r., nr rej.: 1548); zespół pałacowy: pałac (2.12.1964r., nr rej.: 1169), park (15.10.1984r., nr rej.: 554/W); szachulcowy budynek gospodarczy (25.02.1966r., nr rej.: 1550); murowano-szachulcowy spichrz (25.02.1966r., nr rej.: 1549); dom, Rynek 11 (2.12.1976r., nr rej.: 381/W). Ponadto w ewidencji zabytków znajdują się m.in. domek ogrodnika (część zespołu pałacowego przy ul. Zamkowej 5); zespół folwarczny pomiędzy ulicami Zamkową, Dąbrowskiego i Żmigrodzką (spichlerz z domem zarządcy, dom administracji majątku, domy pracowników, dawna obora).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Sułowa zapewniają autobusy PKS niestety rzadko kursujące z Milicza, Trzebnicy i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Z tej ostatniej trasy należy zjechać do Trzebnicy, a następnie skierować się na DK15 (ul. Milicka). Pod koniec miasta z DK15 najlepiej skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Sułowa przez Szczytkowice, Komorowo, Biedaczków Mały, Ujeździec Wielki, Ujeździec Mały i Gruszeczkę. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 230km, z Wrocławia nieco ponad 50km. Pałac znajduje się w zachodniej części Sułowa, przy ulicy Jarosława Dąbrowskiego. Z Rynku prowadzi do niego ulica Zamkowa. Samochód można zostawić na poboczu drogi w niewielkiej odległości od rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2015 r.
