Powiat oleśnicki, miasto
(nazwa niemiecka: Polnisch Wartenberg, od 1888r. Gross Wartenberg, Kreis Gross Wartenberg)
Rys historyczny i stan obecny
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1276r. Początkowo Syców należał do książąt wrocławskich. W latach 1296-1312 miasto było częścią księstwa głogowskiego, a następnie od 1312 do 1489r. wchodziło w skład dóbr należących do oleśnickiej linii Piastów. W 1489r. utworzono sycowskie wolne państwo stanowe (Freie Standesherrschaft Wartenberg), którego pierwszym właścicielem został Hans von Haugwitz, stronnik króla węgierskiego Macieja Korwina. Od 1494r. wolnym państwem zarządzał Hynko von Haugwitz, Pan Biskupic i Sycowa, brat Hansa von Haugwitz. W 1516r. zmarł Hynko von Haugwitz. Rok później wolne państwo przeszło w ręce męża jego córki Anny, Zdenka Lwa z Rozmitalu i Zlatnej (zm.1535r.). Zdenek z Rozmitalu w 1529r. sprzedał dobra sycowskie królewskiemu radcy Joachimowi von Maltzan (zm.1556r.). Joachim von Maltzan powiększył włości dokupując w 1530r. Międzybórz wraz z okręgiem. Trudności finansowe zmusiły rodzinę von Maltzan do oddania Sycowa w zastaw, najpierw Otto von Zeidlitzowi (lata 1552-1555), a następnie Wilhemowi von Kurzbach (1556-1557). Hans Bernhard von Maltzan, syn Joachima w 1565r. zmuszony został do sprzedaży Międzyborza i okolicznych majątków Rafałowi Leszczyńskiemu. Nie uratowało to jednak rodziny von Maltzan przed groźbą bankructwa. Po śmierci Hansa Bernharda w 1569r., wdowa po nim Elżbieta von Maltzan, w ciągu dwóch lat sprzedała resztę rodzinnych posiadłości. Sycowskie wolne państwo stanowe odkupił od Elżbiety von Maltzan Georg von Braun. W 1585r. Syców odziedziczył jego syn Georg Wilhelm von Braun. Siedem lat później sprzedał on wolne państwo stanowe Abrahamowi von Dohna (ur.1561r., zm.1613r.). Odtąd przez ponad wiek kolejnymi właścicielami Sycowa byli przedstawiciele rodziny von Dohna: w latach 1613-1633 Karl Hannibal, 1633-1641 Maximilian Ernst, 1641-1646 Otto Abraham, 1646-1666 regentka Renata Euzebia, wdowa po Otto Abrahamie, 1666-1711 Karl Hannibal II. Po bezpotomnej śmierci Karla Hannibala II w 1711r. dobra przeszły w ręce hrabiego Alexandra von Dohna-Schlobitten z linii pruskiej. Hrabia Alexander zmarł w 1728r. Kolejnym właścicielem Sycowa został jego syn Albrecht Christoph von Dohna-Schlobitten. Kilka lat później w 1734r. sprzedał on miasto wraz z zamkiem i resztą majątków hrabiemu Ernstowi Johannowi von Biron, który w 1737r. otrzymał tytuł księcia kurlandzkiego. W latach 1742-1764 sycowskie wolne państwo stanowe należące do Ernsta Johanna von Biron (zm.1772r.) było zajęte przez władze pruskie. Właściciel odzyskał je dopiero po porażkach Prus w czasie wojny siedmioletniej, na żądanie rosyjskiej carycy Katarzyny II. W ostatnich latach życia Ernst Johann von Biron zmagał się z ciężką chorobą. Ze względu na stan zdrowia w 1769r. przekazał zarząd nad państwem sycowskim swojemu synowi Petrowi von Biron (ur.1724r., zm.1800r.). Peter von Biron powiększył rodzinne posiadłości o księstwo żagańskie zakupione w 1786r. W 1800r. dobra Bironów odziedziczył jego brat Karl Ernst Biron von Kurland. Zmarł on rok później. Po śmierci Karla Ernesta doszło do podziału majątku, sycowskie wolne państwo stanowe otrzymał jego syn Gustav Calixt (ur.1780r.), a księstwo żagańskie Katharina Friederike Wilhelmine, córka Petera von Birona. Po śmierci Gustava Calixta von Birona w 1821r. z powodu niepełnoletności jego dzieci dobra sycowskie znalazły się pod państwowym zarządem powierniczym. W 1839r. przejął je najstarszy syn zmarłego, Karl Friedrich von Biron (ur.1811r., zm.1848r.). Kolejnym właścicielem Sycowa został jego brat Calixt (ur.1817r., zm.1882r.). W 1845r. Calixt von Biron ożenił się z rosyjską księżniczką Heleną z domu Metschersky (ur.1820r., zm.1905r.), damą dworu cesarza Mikołaja I. Z małżeństwa tego na świat przyszedł przedostatni właściciel wolnego państwa stanowego, Gustav Peter von Biron (ur. 1859r., zm.1943r.). W 1886r. sycowskie wolne państwo stanowe składało się z kilkunastu majątków, ten znajdujący się w samym Sycowie był niewielki, liczył w sumie 165ha powierzchni, w tym 32ha pól uprawnych, 58ha łąk, 2ha lasów, 69ha stawów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał inspektor Wilhelm Zwirner. W 1885r. miał miejsce ślub księcia Gustava Petera i księżniczki Adeli Marii zu Löwenstein-Wertheim. Rok później na świat przyszedł ich pierwszy syn Wilhelm. W 1890r. niedługo po urodzeniu zmarł drugi syn księcia kurlandzkiego Karl Ludwig Calixt, a dwa dni później jego żona Adela. Nie była to ostatnia tragedia rodzinna w niełatwym życiu księcia Gustava Petera. W 1899r. zmarł jego dziedzic, trzynastoletni syn Wilhelm. Po upływie trzech lat właściciel Sycowa postanowił ponownie założyć rodzinę. Jego drugą żoną została markiza Françoise de Jeaucourt (ur.1874r., zm.1957r.). Pierwszym dzieckiem z drugiego małżeństwa była córka Louise urodzona w 1904r. Zmarła ona w wieku zaledwie dwunastu lat w 1916 roku. Wieku dorosłego dożyli dopiero dwaj synowie księcia Gustava Petera i Françoise, Karl Peter (ur.1907r.,zm.1982r.) i Friedrich Franz (ur.1910r.). W 1905r. majątki wchodzące w skład wolnego państwa liczyły w sumie 18305ha, w tym posiadłość w samym Sycowie 160ha. W 1929r. siedemdziesięcioletni książę Gustav Peter zrzekł się władzy w wolnym państwie stanowym i przekazał je najstarszemu synowi Karlowi. Karl cztery lata później wydzielił z rodzinnych dóbr obszar dominalny wokół Wielowsi i przekazał go młodszemu bratu Friedrichowi Franzowi. Małżonką Friedricha Franza von Biron była Maria Irigarda z domu von Ballestrem. Karl Peter w 1938r. poślubił Herzeleide von Preussen, córkę byłego następcy tronu z dynastii Hohenzollernów. W 1937r. sycowskie wolne państwo stanowe (Freie Standesherrschaft Wartenberg) liczyło w sumie 5547ha. Powierzchnia majątku w Sycowie wynosiła 263ha, w tym 128,5ha pól uprawnych, 127ha łąk, 7,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1945r. rodzina von Biron musiała opuścić swoje śląskie posiadłości. Jej siedziba w Sycowie została spalona i następnie rozebrana.
Zdjęcia Sycowa z 2011 roku
Zamek
Pierwsza wzmianka o zamku w Sycowie pochodzi z 1283r. Za rządów rodziny von Dohna w latach 1592-1613 w miejscu średniowiecznej warowni wzniesiono nowy zamek. Manierystyczna siedziba została uszkodzona przez pożar w 1721 roku. Następne zniszczenia na zamku miały miejsce w 1813r. w wyniku kolejnego pożaru Sycowa. W 1853r. rodzina von Biron rozpoczęła budowę nowej rezydencji. Ogromny neogotycki pałac powstawał w kilku etapach. Ostatni z nich rozpoczął się w 1906r. W 1945r. po zajęciu miasta przez oddziały Armii Czerwonej pałac Bironów został splądrowany i podpalony. Początkowo po drugiej wojnie światowej planowano odbudowę pałacu. Ostatecznie jednak podjęto decyzję o rozbiórce obiektu, którą przeprowadzono w latach pięćdziesiątych dwudziestego stulecia. Rozbiórka pałacu, w którym przetrwały praktycznie wszystkie mury obwodowe wydaje się dziś kontrowersyjna. Przy ocenie tych wydarzeń trzeba jednak wziąć pod uwagę sytuację polityczną i ekonomiczną w pierwszych latach powojennej Polski, jak również możliwości ekonomiczne samego Sycowa, miasta liczącego obecnie około 10 tysięcy mieszkańców. Gdyby pałac przetrwał do naszych czasów, prawdopodobnie obecnie byłyby ogromne problemy z prawidłowym zagospodarowaniem tak dużego budynku, w stosunkowo niewielkim mieście.
Śladami po nieistniejącej rezydencji Bironów w Sycowie są park i rzeźby w centrum miasta. W ostatnich latach na terenie parku prowadzone są prace rewitalizacyjne.
Park w Sycowie latem 2011 roku
Zabytki w Sycowie
Do rejestru zabytków w Sycowie wpisano między innymi ośrodek historyczny miasta (25.11.1956r., nr rej.: 395); kościół parafialny p.w. śś Piotra i Pawła (14.09.1963r., nr rej.: 991); kościół ewangelicki (23.01.1964r., nr rej.: 1042), pozostałości murów obronnych (10.05.1960r., nr rej.: 685); basztę, obecnie wykorzystywaną jako dzwonnica (15.04.1966r., nr rej.: 1646); pozostałości zamku na dawnym folwarku Winnica (21.02.1992r., nr rej.: 644/A); zespół stajni cugowych przy ulicy Parkowej (22.01.1992r., nr rej.: 642/A): oficyna, ujeżdżalnia, stajnia, ogrodzenie i dwie bramy; spichrz przy ul. Parkowej (16.07.1991r., nr rej.: 626); dom w zespole zamkowym, ul. Świerczewskiego 1 (13.12.1991r., nr rej.: 636/A); dom przy ul Świerczewskiego nr 3 (21.02.1992r., nr rej.: 645/A); dom z oficyną przy pl. Wolności nr 17 (23.04.1993r., nr rej.: 653/A).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Sycowa zapewniają autobusy PKS kursujące z między innymi z Kępna, Międzyborza, Oleśnicy, Ostrzeszowa, Twardogóry i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Do miasta można dotrzeć pociągiem, np. z Gliwic lub Opola. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 i DK39 do Namysłowa przez Brzeg. Z Namysłowa najlepiej wyjechać ul. Sycowską prowadzącą do Smarchowic Małych. Dalej należy kierować się do Sycowa lokalnymi drogami, przez Krzyków, Jakubowice, Idzikowice, Pawłowice Namysłowskie, Dalborowice, Dziadową Kłodę i Ślizów. Nieistniejący pałac znajdował się w centrum miejscowości, tuż obok kościoła ewangelickiego. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200 km. Samochód można zaparkować w pobliżu parku.
Damian Dąbrowski,
Maj 2012 r.