Powiat wołowski, gmina Wołów
(nazwa niemiecka Alt Wohlau, Kreis Wohlau)
Zabytki w Starym Wołowie
Do rejestru zabytków w Starym Wołowie wpisano dzwonnicę kościelną, drewnianą, pocz. XIX w.,1905r., nr rej.: A/2672/1774 z 11.07.1966r.; zespół pałacowy, XVIII-XIX w., nr rej.: A/2597/445/W z 13.04.1979r.: pałac, park. Ponadto w ewidencji zabytków znajduje się m.in. budynek gospodarczy (dawna stodoła, obecnie garaże) w zespole folwarku Stary Wołów Górny oraz drugi park pałacowy.
W 1787 roku włości Dolny Stary Wołów były własnością spadkobierców kapitana von Diebitscha. Natomiast dobra Górny Stary Wołów posiadał landrat von Scheliha. W górnej części wioski znajdował się folwark, a w dolnej pałac i folwark. W 1830 roku majątki Górny i Dolny Stary Wołów należały do rodziny von Lüttwitz. W części Górnej miejscowości wzmiankowano pałac i folwark, a w części Dolnej - dwa folwarki. Według opisu miejscowości z 1845 roku jedenaście lat wcześniej obydwie posiadłości za 46900 talarów reńskich nabyła Pani H. L. G. von Lüttwitz, z domu von Keltsch. Pozostała ich właścicielką prawdopodobnie do około 1856 roku. W Starym Wołowie Dolnym nadal znajdowały się dwa folwarki, a w Starym Wołowie Górnym był pałac i folwark. Około 1856 roku dobra przejął von Sihler. Kolejnym właścicielem majątków był wzmiankowany w 1858 i 1861 roku von Nitzschwitz. Przed 1866 roku sprzedał on dobra rycerskie w Dolnym Starym Wołowie rodzinie von Schickfus-Neudorf. Odtąd historia obydwu majątków toczyła się oddzielnie.
Dobra Dolny Stary Wołów po 1866 roku.
W rękach rodziny von Schickfus-Neudorf posiadłość pozostała przynajmniej do 1872 roku. W 1886 roku właścicielem dóbr był już major Arthur von Gellhorn. Następnie w 1894 roku majątek o powierzchni 411ha należał do Ambrosiusa Kerbera. W 1903 roku posiadłość nabyła rodzina Kabierske. W 1912 roku właścicielką dóbr liczących 411ha, w tym 13ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych – była Pani M. Kabierske z domu Preuss. W 1937 roku majątek należał do Werner Kabierske mieszkającego w rezydencji w Dolnym Starym Wołowie (Nieder Alt Wohlau). Powierzchnia dóbr wynosiła 299,5ha, m.in. 1ha parku i ogrodu oraz 0,59ha stawu. Losy włości po drugiej wojnie światowej nie są jasne. Zapewne majątek został upaństwowiony i być może podlegał pod Państwowy Ośrodek Maszynowy, ulokowany na folwarku w Górnym Starym Wołowie.
Pałac został zniszczony w końcowej fazie drugiej wojny światowej, bądź rozebrany w czasach Polski Ludowej. Wygląd budynku znamy dzięki fotografiom z pierwszej połowy XX wieku. Rezydencja w Dolnym Starym Wołowie była wzmiankowana w opisie miejscowości z 1787 roku, natomiast nie pojawia się w kolejnych z 1830 i 1845 roku. Być może siedziba szlachecka w tej części miejscowości uległa zniszczeniu na przełomie XVIII i XIX w. Przypuszczalnie nową rezydencję wzniesiono po ponownym rozdziale dóbr Dolny i Górny Stary Wołów w latach 60. XIX wieku. Pałac był murowany z cegły, potynkowany założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty płaskim dachem. Fasada posiadała osiem osi. W jej centralnej części znajdował się trzyosiowy, trzykondygnacyjny ryzalit, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Elewacje ozdabiały gzymsy (między kondygnacjami, wieńczący, nadokienne) i boniowane przyziemie. Główne wejście poprzedzał niewielki taras ze schodami.
Z zespołu pałacowo-folwarcznego zachowały się do dziś zabudowania gospodarcze i park. W zaniedbanym i zarośniętym samosiejkami parku można znaleźć pozostałości pałacu. Z rezydencji przetrwały fragmenty murów przyziemia i sklepione piwnice.
Przedwojenne widokówki na stronie www.dolny-slask.org.pl prezentują m.in. nieistniejący pałac w Dolnym Starym Wołowie
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/804544,foto.html?idEntity=506580 (dostęp: 23.02.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/801587,foto.html?idEntity=506580 (dostęp: 23.02.2016r.)
Obecny stan majątku
Dobra Górny Stary Wołów po 1866 roku.
Majątek należał do rodziny von Nitzschwitz co najmniej do 1872 roku. W 1886 roku jego właścicielem był już porucznik rezerwy Hans Kutsche. Z kolei w 1894 roku posiadłość o powierzchni 433ha należała do banku - Kreissparkasse zu Herford. Rok później majątek nabył kapitan w stanie spoczynku Georg Sydow, pełniący też funkcje starszego ziemskiego I deputowanego powiatowego. W 1912 roku należący do Georga Sydowa majątek liczył 418ha, w tym 7ha parku, 2,8ha ogrodu. W 1937 roku dobra pozostawały w rękach spadkobierców Georga Sydowa. Generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był Erich Sydow z Wrocławia. Posiadłość liczyła 356ha, w tym 14ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Pałac został przekazany w zarząd Państwowemu Ośrodkowi Maszynowemu. W budynku urządzono biura przedsiębiorstwa i mieszkania dla jego pracowników. Obecnie zabytek prawdopodobnie jest własnością prywatną. Obiekt nie jest użytkowany. Prowadzono w nim pewne prace remontowe, m.in. skuto zewnętrzne tynki, wymieniono dach. Budynek zabezpieczono przed wejściem osób niepowołanych i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac w Górnym Starym Wołowie wzniesiono w XVIII wieku. Siedzibę ziemiańską wraz z folwarkiem wzmiankowano w opisach miejscowości z 1830 i 1845 roku. Pałac przebudowano w XIX wieku. Rezydencja jest budynkiem murowanym z cegły, pierwotnie była potynkowana, została wzniesiona na rzucie prostokąta, podpiwniczona, dwukondygnacyjna, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem czterospadowym z lukarnami i powiekami.
Fasada (elewacja północna) jest dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem, mieszczącym główne wejście. Wejście poprzedza niewielki taras ze schodami. Nad wejściem umieszczono tablicę z kartuszami herbowymi. Do elewacji południowej po 1945 roku dostawiono dobudówkę, oszpecającą budynek. Pałac otacza rozległy, lecz zaniedbany park. Na wschód od rezydencji znajdują się pofolwarczne zabudowania gospodarcze. Część z nich znacznie przekształcona. Budynki obecnie są użytkowane
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/5864394,foto.html?idEntity=506580 (dostęp: 23.02.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/3773713,foto.html?idEntity=506580 (dostęp: 23.02.2016r.)
Stary Wołów położony jest około 4 kilometrów na północ od Wołowa, przy trasie 338 prowadzącej ze stolicy powiatu do Wińska. Dawny Stary Wołów Górny to część miejscowości na wschód od wspomnianej drogi, a Stary Wołów Dolny położony jest na zachód od DK338. Zabudowania po majątku Stary Wołów Dolny to zachodni kraniec wioski. Samochód można zaparkować przy budynkach gospodarczych, opodal wjazdu na teren folwarku. W zachodniej części Starego Wołowa znajduje się również dawny kościół luterański, zamieniony po drugiej wojnie światowej na cerkiew p.w. św. Dymitra. Wokół cerkwi stary cmentarz, na którym przetrwało trochę nagrobków sprzed 1945 roku oraz zaniedbany pomnik ofiar pierwszej wojny światowej. Posiadłość Stary Wołów Górny położona jest w południowo-wschodniej części miejscowości. Samochód można zaparkować przy bocznej drodze, przebiegającej przez park, w bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2016r.