Powiat świdnicki, gmina Jaworzyna Śląska
(nazwa niemiecka Alt Jauernick, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Starym Jaworowie
Do rejestru zabytków w Starym Jaworowie zostały wpisane: kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia, XIV/XV w., XVIIIw., nr rej.: A/1827/1684 z 12.05.1966r. oraz dom nr 48 (dawny zajazd), 1799r., nr rej.: A/4487/729/WŁ z 30.06.1979r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz przykościelny, mur ogrodzenia cmentarza, oborę i stodołę w zespole folwarku pałacowego (nr 4c), mur w zespole folwarku pałacowego. Dawny pałac nie został uwzględniony zarówno w rejestrze jak i w ewidencji zabytków.
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1250 roku pod nazwą Javorovo. Dobra rycerskie w wiosce należały m.in. do Sigmunda von Seidlitz w 1548r., Hartwiga von Seidlitz w1568r., Karla barona von Kittliz w 1594r., Ferdinanda barona von Kittliz w 1624r., Sigmunda von Kittliz w 1656r., Niklasa Alexandra barona von Bibran und Modlau w 1657r., syna wcześniejszego Heinricha Alexandra barona von Bibran w 1694r., potem jego brata Friedricha Wilhelma barona von Bibran. W 1733r. właścicielem majątku był Franz Julius hrabia von Nimtsch. Następnie Stary Jaworów posiadał Gottfried von Kehler, a po nim jego syn Gottfried von Kehler junior. Od 1784r. włości należały do barona von Richthof. Rok później w wiosce wzmiankowano filialny kościół katolicki, 2 budynki szkolne, folwark, 15 gospodarstw kmiecych, 16 zagrodniczych, 6 chałupniczych oraz 258 mieszkańców. W 1797 roku dobra rycerskie w Starym Jaworowie przeszły w ręce rodziny Thiel. W 1830 roku właścicielem włości był Heinrich Thiel. W opisie wsi wymieniono 48 domów, pałac, folwark, 409 mieszkańców, w tym 99 katolików, ewangelicką i katolicką szkołę, browar, gorzelnię, młyn wodny. Do Heinricha Thiela należała też kolonia Nowy Jaworów. Komisarz dystryktu policyjnego Karl Heinrich Thiel był wzmiankowany w Starym Jaworowie do 1876 roku. W źródle z 1845 roku w wiosce wymieniono 48 domów, pałac, folwark, 448 mieszkańców, w tym 109 katolików, młyn wodny, browar, gorzelnię. Na folwarku pańskim hodowano 1000 owiec merynosów, 168 sztuk bydła. W kolonii Nowy Jaworów 8 domów zamieszkiwało 55 osób, w tym 21 wyznania ewangelickiego. Około 1886 roku posiadłość odziedziczyło rodzeństwo Colmar i Marie Thiel. W 1894 roku jedynym właścicielem był już Colmar Thiel. Jego majątek liczył zaledwie 182ha, w tym 153ha pól uprawnych, 8ha łąk, 18ha lasów, 2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Colmar Thiel po raz ostatni został wymieniony w księdze adresowej z 1917 roku. W tym czasie powierzchnia włości wynosiła 184ha, w tym 163,5ha pól uprawnych, 7,7ha łąk, 8,6ha lasów, 4,2ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przed 1921 roku posiadłość otrzymała w spadku wdowa po nim Pani Mathilde Thiel, z domu Barckhausen. Około 1926 roku majątek nabył oberamtmann Erich Viol, który jednak bardzo szybko go odsprzedał rotmistrzowi w stanie spoczynku von Hiddessen. Ferdinand von Hiddessen (ur.1887r., zm.1971r.) nazista, polityk, członek SA, a następnie NSDAP, zasiadał w Reichstagu, a w latach 1935-1940 był prezydentem policji w Wałbrzychu. W 1930 i 1937 roku został wymieniony jako właściciel dóbr rycerskich w Starym Jaworowie. Ich powierzchnia wynosiła 158ha, w tym ha 145pól uprawnych, 1ha łąk, 2,5ha pastwisk, 9,5ha ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
W Internecie można znaleźć informację, że pałac w Starym Jaworowie powstał w 1799r. Najwyraźniej jest on mylony z dawnym zajazdem, który to właśnie został wybudowany w tymże roku. Rezydencji nie wzmiankuje Zimmermann w 1785 roku, jednak to nie znaczy, że budynek nie istniał. Warto zwrócić uwagę na właścicieli dóbr w drugiej połowie XVIII w. Gottfrieda von Kehlera oraz jego syna i dziedzica Gottfrieda von Kehlera juniora. Musieli oni posiadać w wiosce jakąś siedzibę. Śmiało można więc przyjąć, iż pałac powstał około połowy dziewiętnastego stulecia. Zapewne w XIX w. pod rządami rodziny Thiel był kilkukrotnie przebudowywany. Na zdjęciach z pierwszej połowy XX wieku prezentuje się jako budynek eklektyczny, o cechach neogotyckich (krenelaż, nadokienniki, wieńczący gzyms arkadowy) i neorenesansowy (ganek kolumnowy, boniowanie pasowe). Tak też prezentował się do lat 60. ubiegłego stulecia. W 1967 roku miejscowy PGR przeprowadził remont pałacu w wyniku zatracił on większość cech stylowych i wygląda obecnie dziwacznie jak blok z wieżą, krenelażem, gzymsem i sterczynami. Dawna rezydencji od kilkudziesięciu lat pełni funkcje wielorodzinnego budynku mieszkalnego i można ją zobaczyć tylko z zewnątrz.
Widokówki ze Starego Jaworowa z pierwszej połowy XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5977844,foto.html?idEntity=514474 (dostęp: 2.12.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/3546900,foto.html?idEntity=514474 (dostęp: 2.12.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/882270,foto.html?idEntity=514474 (dostęp: 2.12.2019r.)
Stary Jaworów położony jest około 6 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd drogą wojewódzką nr 382 w kierunku Strzegomia. Trasa ta przebiega przez Stary Jaworów, a dawny pałac (budynek nr 4b) położony jest bezpośrednio przy niej. Na północ od rezydencji dziedziniec folwarczny z trzech stron otoczony przez zabudowania gospodarcze i mieszkalne dla pracowników. W pobliżu brak śladów po parku i ogrodzie, zapewne wykarczowanych po 1945 roku.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2019r.
