Powiat świdnicki, gmina Marcinowice
(nazwa niemiecka Stephanshain, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Szczepanowie
Do rejestru zabytków w Szczepanowie zostały wpisane:
- kościół filialny p.w. MB Różańcowej, pocz. XVI w., XVIII w., nr rej.: A/1829/1689 z 12.05.1966r.
- zespół pałacowy:
- pałac, ob. ruina, (XVI w.) po 1841r., nr rej.: A/5222/912/WŁ z 31.12.1982r.
- park, XIX w., nr rej.: A/5223/717/WŁ z 17.02.1979r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz przykościelny, cmentarz rodowy rodziny von Lieres und Wilkau, mauzoleum na dawnym cmentarzu rodowym, cmentarz ewangelicki, aleję drzew na dawnym cmentarzu ewangelickim, zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem (pałac, dom mieszkalny, dom mieszkalno-gospodarczy, domek ogrodnika, oborę, oborę z magazynem, stodołę, spichlerz, mur graniczny, park), szkołę (obecnie dom mieszkalny), Dom Ludowy, dworzec kolejowy.
Szczepanów został założony w XIII wieku. Początkowo wieś była własnością książęcą, jednak już w pierwszej połowie XIV wieku przeszła w ręce rycerstwa. W 1326 roku w wiosce wzmiankowano Petera von Stephinshain. Jego potomkowie, bądź krewni posiadali majątek do końca czternastego stulecia. W dokumencie z 1369 roku Szczepanów wymieniono pod nazwą Steffanshain, czyli taką jak nazwisko właścicieli. Od końca XIV wieku aż do 1650 roku dobra należały do rodu von Nimptsch. Niestety ze względu na nieliczne zachowane źródła historyczne większość członków tego rodu pozostaje dla nas anonimowa. W kościele w Szczepanowie do dziś przetrwało jedynie epitafium Dippranta von Nimptscha (zm.1584r.), właściciela miejscowości i jego najbliższych: żony Margarete, z domu von Seidlitz (zm. koniec XVIw.) oraz synów Dippranta młodszego (ur.1564r., zm.1583r.) i Sigmunta (ur. i zm.1571r.). W 1650 roku właścicielem Szczepanowa został cesarski pułkownik Tobias von Weene und Giesenburg. Przed 1660 rokiem włości odziedziczył jego syn baron von Giesenburg (zm.1708r.). Po śmierci barona von Giesenburga właścicielką majątku została wdowa po nim Barbara Helena z domu baronówna von Nimptsch und Oels. Kolejnym posiadaczem dóbr był Franz Julius hrabia von Nimptsch, brat Barbary Heleny. Następnie według różnych źródeł w 1742 lub 1745 roku Szczepanów nabył Otto Gottfried von Lieres und Wilkau (ur.1688r., zm.1765r.). Rodzina von Lieres wywodziła się z północnych Niemiec, gdzie pojawia się w dokumentach już w XVI wieku. Przedstawiciele rodu przenieśli się na Śląsk około 1600 roku. Otto Gottfried ożenił się z Charlotte von Baudis, która wniosła mu spory posag. W 1726 roku nabył w powiecie świdnickim dobra Dolny i Górny Wilków. Następnie zmienił nazwisko na von Lieres und Wilkau. Posiadłość w Szczepanowie otrzymał od ojca Otto Carl Friedrich von Lieres und Wilkau, który jednak zamienił się dobrami z młodszym bratem Ernstem Samuelem (ur.1732r., zm.1801r. w Świdnicy). W 1785 roku w Szczepanowie wzmiankowano katolicki kościół, probostwo, szkołę, 3 folwarki, 15 gospodarstw kmiecych, 41 zagrodniczych, 2 młyny wodne, 444 mieszkańców. Po śmierci Ernsta Samuela Szczepanowem początkowo zarządzali wspólnie jego czterej synowie. Ostatecznie w 1810 roku jedynym właścicielem majątku został Otto Gottfried Friedrich von Lieres und Wilkau (ur.1778r. w Szczepanowie, zm.1841r. w Szczepanowie). W opisie miejscowości z 1830 roku wymieniono 84 domy, pałac, 3 folwarki, 584 mieszkańców, w tym 167 katolików, ewangelicką szkołę, browar, gorzelnię, 2 młyny wodne, cegielnię. Starszy ziemski Otto Gottfried Friedrich von Lieres und Wilkau z małżeństwa z Helene Elizabeth z domu Riemer von Riemberg (ur.1778r., zm.1846r. w Szczepanowie) miał 4 synów i 2 córki. Najstarszy syn Otto zmarł przedwcześnie (ur.1810r. w Szczepanowie, zm.1827r. w Szczepanowie). Dobra przejął drugi syn Theodor Otto von Lieres und Wilkau (ur. w Szczepanowie 1812r., zm. 1873r. w Szczepanowie). Dwaj kolejni bracia Karl Friedrich (ur.1813r w Szczepanowie., zm.1903r. w Pasterzycach) i Emil Gustav Otto (ur.1815r., zm.1893r.) musieli zadowolić się odszkodowaniem pieniężnym, w wysokości 120 000 talarów reńskich. W 1845 roku w Szczepanowie znajdowało się 85 domów, pałac, 3 folwarki, ewangelicka i katolicka szkoła, browar, gorzelnia, 2 młyny wodne, cegielnia, hodowla 2252 owiec merynosów. Wieś liczyła 617 mieszkańców, w tym 202 katolików. Major Theodor Otto z małżeństwa z Ernestine Fanny Lucie z domu hrabianką Zedlitz-Trützchler von Falkenstein (ur.1827r.) pozostawił tylko córkę Magdalenę. Ostatecznie dobra w Szczepanowie otrzymał w spadku jej kuzyn Friedrich Wilhelm Otto von Lieres und Wilkau (ur.1848r. w Pasterzycach, zm.1918r. w Szczepanowie), syn wspomnianego wyżej Karla Friedricha. W 1912 roku dobra rycerskie należące do rotmistrza Friedricha von Lieres, starszego ziemskiego i deputowanego powiatowego, miały powierzchnię 597ha, w tym 471ha pól uprawnych, 38ha łąk, 67ha lasów, 2ha stawów, 19ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Obok folwarku w wiosce funkcjonowała cegielnia. Friedrich z małżeństwa z Anną hrabianką von Reichenbach-Goschütz (ur.1856r., zm.1918r.) miał 3 synów i 4 córki. Dobra objął najstarszy syn Theodor Friedrich Hugo Otto Gottfried von Lieres und Wilkau (ur.1877r. w Szczepanowie, zm.1937r. w Bystrzycy Górnej). W 1930 roku majątek liczył 596,2ha, w tym 439ha pól uprawnych, 49ha łąk, 0,7ha pastwisk, 85,4ha lasów, 1,5ha stawów, 4,1ha parku i ogrodu, 16,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Referendarz, porucznik w stanie spoczynku Friedrich von Lieres był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Charlotte z domu von Kulmitz (ur.1885r., zm.1918r.) miał córkę Annamarie Urszule (ur.1907r.) i syna dr Otto Gottfrieda (ur.1909r., zm.2002r.). Po śmierci pierwszej żony ożenił się po raz drugi z Katharine Margarete księżniczką von Schoenaich-Carolath-Beuthen (ur.1889r. w Siedlisku, zm.1968r.). Z małżeństwa tego urodził się tylko jeden syn Carl Friedrich Eugen Otto (ur.1921r., zm. 1943r. w walce, w Normandii). Według księgi adresowej z 1937 roku włości należały do spadkobierców Friedricha, pewnie w kolejnych latach objął je jego najstarszy syn Otto Gottfried. W 1937r. posiadłość miała powierzchnię 590ha, w tym 434ha pól uprawnych, 50ha łąk, 1ha pastwisk, 85ha lasów, 5ha stawów, 4ha parku i ogrodu, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pierwotny renesansowy dwór wzniesiony w pierwszej połowie XVI wieku przez rodzinę von Nimptsch był budynkiem jednoskrzydłowym, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachem gontowym. Częścią rezydencji była drewniana wieża. Na początku XIX wieku wieżę rozebrano, a do korpusu dostawiono dwa boczne skrzydła. Kolejna rozbudowa miała miejsce po 1841 roku. Theodor Otto von Lieres und Wilkau wzniósł czwarte, niższe skrzydło, zamykając nim niewielki dziedziniec wewnętrzny. Wokół siedziby założył także rozległy park z kilkoma stawami.
Rezydencja w Szczepanowie w połowie XIX wieku
Źródło: Duncker Alexander, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, t.1-16, Berlin 1857-1883 (wersja internetowa na www.zlb.de dostępna 08.04.2010 r.).
Pałac był budynkiem murowanym z kamienia i cegły, potynkowanym, czteroskrzydłowym, podpiwniczonym, dwu- i trzykondygnacyjnym, nakrytym wysokim dachach z powiekami (starsza część) i dachem czterospadowym o niewielkim nachyleniu połaci. Fasada korpusu była dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem pozornym, podkreślonym trójkątnym przyczółkiem. Na osi znajdowało się główne wejście. Elewacje były skromnie dekorowane. Pewien rytm nadawały im lizeny w narożach i wydatne gzymsy między kondygnacjami. Okna zdobiły proste opaski. Jedynie część otworów okiennych posiadała bogatsze nadokienniki i płyciny podokienne. Fragmenty ścian, w tym cokół pokrywało boniowanie.
Szczepanów w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5994553,foto.html?idEntity=513771 (dostęp: 14.01.2020r.)
W czasie działań wojennych w 1945 roku rezydencja rodu von Lieres und Wilkau została częściowo uszkodzona. Po zakończeniu działań zbrojnych majątek znalazł się w gestii pastwa polskiego. Na bazie folwarku urządzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W Szczepanowie zlokalizowano Kombinat obejmujący kilka gospodarstw. W 1967 roku uznano, że pałac nadaje się już tylko do rozbiórki. Prac rozbiórkowych jednak nie podjęto. Jak pokazują zdjęcia poniżej jeszcze dekadę później zabytek był w nienajgorszym stanie. Pałac posiadał dach, wszystkie okna w fasadzie. W pozostałych elewacjach część okien była zniszczona, z murów odpadały tynki. Rezydencja w Szczepanowie została przedstawiona w opracowaniu „Zabytki przeznaczone do zagospodarowania społecznego na terenie województwa wałbrzyskiego”, A. Młodecka, Wałbrzych 1979.
Źródło: Zabytki przeznaczone do zagospodarowania społecznego na terenie województwa wałbrzyskiego zdj. A. Ślusarczyk, J. Walecki, opracowanie A. Młodecka , Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu , Wałbrzych 1979; za: https://polska-org.pl/5571952,foto.html?idEntity=513771 (dostęp 14.01.2020r.)
Źródło: Zabytki przeznaczone do zagospodarowania społecznego na terenie województwa wałbrzyskiego zdj. A. Ślusarczyk, J. Walecki, opracowanie A. Młodecka , Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Wałbrzychu , Wałbrzych 1979; za: https://polska-org.pl/5571963,foto.html?idEntity=513771 (dostęp: 14.01.2020r.).
Niestety nie znalazł się nowy inwestor, a Kombinat Rolny w Świdnicy, od przynajmniej 1978 roku właściciel zabytku nie podejmował żadnych prac remontowych. W rezultacie w kolejnych latach pałac szybko niszczał. Proces dewastacji przyspieszył po upadku PGR-u i przejęcia pieczy nad majątkiem przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Pałac w sierpniu 2016r.
Obecnie z budynku pozostały jedynie mury obwodowe i część ścian działowych. Po zadaszeniu nie ma śladu, zawaleniu uległy wszystkie stropy, za wyjątkiem części sklepień nakrywających piwnice. Ruiny siedziby rodu von Lieres und Wilkau prawdopodobnie są własnością prywatną. Na terenie pałacu nie są prowadzone jakiekolwiek prace remontowo-zabezpieczające.
Stan rezydencji w kwietniu 2017r.
Szczepanów położony jest około 13 kilometrów na północny-wschód od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd DK 35 w kierunku Wrocławia. Wspomniana droga krajowa przebiega w bezpośrednim sąsiedztwie wioski. Dawny zespół pałacowo-folwarczny znajduje się w południowej części Szczepanowa, na wschód od DK35. Z kolei na zachód od wspomnianej drogi, wśród pól, na wysokości pierwszych zabudowań z kierunku Świdnicy, rośnie niewielki zagajnik. W nim przetrwała zrujnowana kaplica grobowa i zdewastowany cmentarz rodu von Lieres und Wilkau.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2020r.
Kaplica grobowa rodu von Lieres und Wilkau i cmentarz. Stan w kwietniu 2017r.
