Powiat jaworski, gmina Bolków
(nazwa niemiecka Alt Röhrsdorf, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Starych Rochowicach
Do rejestru zabytków w Starych Rochowicach zostały wpisane: kościół filialny p.w. św. Jana Chrzciciela (nr rej.: A/1972/826 z 23.12.1960r.), cmentarz przykościelny (nr rej.: A/1973/996/J z 8.12.1989r.), dawna plebania, dom nr 44 (nr rej.: A/3385/2086 z 6.06.1972r.), dwór (nr rej.: A/3386/781 z 8.10.1960r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół dworsko-parkowy z folwarkiem w środkowej części wsi: poza dworem, oficyna mieszkalno-gospodarcza w zespole, budynek gospodarczy, park; zespół folwarczny we wschodniej części wsi (nr 14) dawne Wiesau: dwa budynki mieszkalne, trzy obory i stodoła; zespół folwarczny w zachodniej części wsi (nr 108) dawny majątek górny: budynek mieszkalny, obora, stodoła, mur ogrodzeniowy folwarku; dworzec kolejowy, obecnie dom mieszkalny nr 117.
Miejscowość założono przed 1242 rokiem. Wzmiankowana w 1293 roku jako Rudengeresdosf, a w 1372 roku jako Rüdegersdorff. W szesnastym stuleciu dobra były własnością rodu von Zedlitz. Na miejscowym cmentarzu znajduje się płyta grobowa rycerza Georga von Zedlitz zmarłego w 1546 roku. Od końca XVII wieku Stare Rochowice należały do rodziny von Churschwandt. W 1703 roku zmarł Johann Heinrich Sebastian von Churschwandt. Dobra odziedziczył po nim Ludwig Leopold hrabia von Churschwandt. W 1742r. właścicielem był Johann Heinrich hrabia von Churschwandt, zmarły w 1771 roku. Wdowa po nim została żoną Ludwiga Friedricha Wilhelma hrabiego von Schlabrendorfa. W 1785 roku w Starych Rochowicach znajdował się katolicki kościół, ewangelicki kościół, probostwo, dwie szkoły, pańska siedziba, 2 folwarki, gospodarstwa 17 kmieci, 97 zagrodników, 8 chałupników, 3 młyny wodne. Wieś liczyła 735 mieszkańców. Od 1809 roku majątek należał do rodziny von Hoyos. Otrzymał go hrabia Johann Ernst von Hoyos-Spronzenstein (ur.1779r., zm.1849r.). jako posag Marii Theresi (ur.1781r., zm.1862r.), z domu hrabianki von Schlabrendorf. Małżeństwo miało 2 synów: Heinrich Alfons Wilhelm (ur.1804r., zm.1854r.) i Rudolf (ur.1821r., zm.1896r.) oraz 6 córek. W 1830 roku w Starych Rochowicach wzmiankowano 127 domów, 2 folwarki, 854 mieszkańców, w tym 55 katolików, ewangelicki kościół, ewangelicką szkołę, katolicki kościół, katolicką szkołę, 3 młyny wodne, 2 gorzelnie. W 1845 roku w miejscowości znajdowało się 131 domów, ewangelicki kościół parafialny, ewangelicka szkoła, katolicki kościół, 2 folwarki, hodowla 720 merynosów i 283 sztuki bydła, 3 młyny wodne, 2 gorzelnie. Wieś liczyła 1008 mieszkańców, w tym 82 katolików. W 1856 roku właścicielką Starych Rochowic i Świn była wdowa hrabina von Hoyos-Sprinzenstein, z domu hrabianka von Schlabrendorf. Przed 1861 rokiem przekazała majątek młodszemu synowi Rudolfowi. Był on królewsko-cesarskim pułkownikiem i szambelanem, mieszkał w Wiedniu. W jego imieniu dobrami zarządzał bratanek Stanislaus (ur.1845r., zm.1918r.), syn Heinrich Alfons Wilhelm (ur.1804r., zm.1854r.) i Felici z domu Zichy von Zich (ur.1809r., zm.1880r.). Stanislaus von Hoyos mieszkał w posiadłości w Jastrowcu. Włości w latach 1876-1886 dzierżawił Schmidtlein. Według księgi adresowej z 1894 roku Stanislaus hrabia von Hoyos był już właścicielem dóbr rycerskich Stare Rochowice. Majątek liczył 731ha, w tym 208ha pól uprawnych, 51ha łąk, 5ha pastwisk, 455ha lasów, 12ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Folwark dolny dzierżawił Naumann, a dolny Haeder. Przy obydwu działały gorzelnie. Stanislaus hrabia von Hoyos był królewsko-cesarskim szambelanem, pełnił funkcje starszego ziemskiego i deputowanego powiatowego. Ożenił się z Aloisią baronówną Sedlnitzky-Odrowąż von Choltitz (ur.1852r., zm.1924r.). Przed 1909 rokiem majątek otrzymał ich syn porucznik Rudolf Alois hrabia von Hoyos baron zu Stichsenstein (ur.1873r., zm.1945r.). W 1909 roku dolnym folwarkiem zarządzał inspektor Wilhelm Milde, a górny dzierżawił nadal Haeder – pozostał on dzierżawcą co najmniej do 1930 roku. W 1930 roku włości należące do rotmistrza w stanie spoczynku Rudolfa Aloisa hrabiego von Hoyos baron zu Stichsenstein, starszego ziemskiego z Jastrowca miały powierzchnię 736ha, w tym 135ha pól uprawnych, 81ha łąk, 17ha pastwisk, 470ha lasów, 13ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Włości nadal obejmowały dwa folwarki. W latach 1930-1937 dolnym zarządzał inspektor Alois Reichel. W 1937 roku w skład dóbr Rudolfa Aloisa hrabiego von Hoyos nie wchodził już górny folwark, w związku z czym powierzchnia posiadłości spadła do 643ha.
Dwór w latach 40. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9259009,foto.html?idEntity=512406 (dostęp: 31.08.2022r.)
Renesansowy dwór został wybudowany w I połowie XVII wieku. W latach 40. XVIII wieku rezydencję w barokowy pałac zmieniła rodzina von Churschwandt. Siedzibę odnowiono w XIX wieku pod rządami rodu von Hoyos. Dostawiono wtedy kolumnowy ganek do północnego ryzalitu. Dwór wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, posiadał użytkowe poddasze, nakryte wysokim dachem dwuspadowym z powiekami. Pierwotna fasada (elewacja południowa) z centralnym głównym wejściem umieszczonym w ryzalicie w formie kwadratowej wieży, mieszczącej klatkę schodową. Po przebudowach reprezentacyjny charakter uzyskała elewacja zachodnia, gdzie znajduje się kolejne wejście do budynku ozdobione portalem. Z zabytku pozostały mury obwodowe i część ścian działowych. Z budynku odkuto wiele ozdobnych elementów kamieniarki, w tym renesansowy portal.
Dwór w 2019 roku
Po 1945 roku dwór należał do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej bądź Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W rezydencji umieszczono m.in. magazyny. Nieprawidłowo użytkowany budynek szybko ulegał degradacji. W 1959 roku zniszczenia szacowano już na 30%. W kolejnej dekadzie postępowała dewastacja wnętrz, choć budynek nakryto nowym dachem, znając realia PRL-u zapewne wykonanym z papy. W 1987 roku dwór był już w stanie ruiny. Jego losu nie zmieniło przejęcie przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa w latach 90. XX wieku. W 2016 roku agencja przeprowadziła prace zabezpieczające. Teren wokół ogrodzony, dwór zabezpieczony przed wejściem, można zobaczyć z zewnątrz, z pewnej odległości.
Ruiny rezydencji w 2022 roku
Dawne Wiesau
Obecnie wschodnia część Starych Rochowic to dawniej niezależna wieś Wiesau. Wśród zabudowań, które zachowały się do dziś przetrwały budynki gospodarcze i mieszkalne dawnego folwarku. Wieś wzmiankowano w 1397 roku jako Wese. Majątek Wiesau wchodził w skład dóbr zakonu cystersów z opactwa w Krzeszowie do 1810 roku. W opisie wioski z 1785 roku wymieniono folwark, 14 zagrodników, 12 chałupników, młyn wodny, 149 mieszkańców. Następnie włości należały do królewskiej, a po 1918 roku państwowej domeny. Folwark wraz z gruntami przeważnie oddawano w dzierżawę. W 1830 roku w Wiesau wzmiankowano 26 domów, folwark, 215 mieszkańców, w tym 21 katolików, młyn wodny, gorzelnię. W 1845 roku w wiosce znajdował się folwark, na którym hodowano 362 merynosy, 27 domów, 196 mieszkańców, w tym 13 katolików, młyn wodny, gorzelnię. W 1937 roku należący do państowej domeny folwark dzierżawił Walter Mertz. Powierzchnia majątku wynosiła 155,9ha, w tym 110,6ha pól uprawnych, 33,9ha łąk, 2,3ha lasu, 2,2ha pastwisk, 0,2ha wód, 1,8ha ogrodu, 4,9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
W Internecie można znaleźć wpisy na temat rzekomo zniszczonego pałacu przy tym majątku. Nie są ono poparte źródłowo, brak jakichkolwiek widokówek dotyczących posiadłości we wsi sprzed 1945 roku. Sytuacja własnościowa dóbr – własność cystersów, a następnie domeny – wskazuje, że na miejscu nie było rezydencji. W 1937 roku wzmiankowano na miejscu niewielki ogród. Mógł on co najwyżej otaczać jakąś skromną siedzibę dzierżawcy majątku Waltera Mertza. Obecnie jeden budynek zamieszkany. Większość zabudowy gospodarczej nie wykorzystywana, popada w ruinę.
Stare Rochowice położone są około 25 kilometrów na południowy-zachód od Jawora. Najszybszy dojazd z miasta powiatowego DW323 do Bolkowa Zdrój i dalej drogą lokalną. Majątek z ruiną dworu znajduje się w centrum miejscowości w pobliżu kościoła.
Dokładna lokalizacja dworu:
50.923650439964334, 16.054262662720415
Dawna wioska Wiese, to wschodnia część wsi. Dokładna lokalizacja folwarku:
50.925716099802735, 16.06495638315338
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2022r.
Kościół i grobowiec rodu von Hoyos
