Powiat kłodzki, gmina Kłodzko
(nazwa niemiecka: Altbatzdorf, Kreis Glatz)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1315 roku. W 1350 roku większość miejscowości wykupił arcybiskup praski Arnošt z Pardubic (ur.1297r., zm.1364r.) i przekazał klasztorowi augustianów z Kłodzka. Z czasem zakonnicy wykupili resztę Starkowa. W 1597 roku ich majątek przejęli kłodzcy jezuici. W posiadaniu jezuitów wioska pozostała do 1782 roku. W 1788 roku dobra w Starkowie nabyła hrabina von Schlegenberg. Miejscowość liczyła 271 mieszkańców. W 1789 roku w Starkowie wzmiankowano kościół filialny podlegający pod parafię w Starym Wielisławiu, folwark, 16 gospodarstw kmiecych, 52 gospodarstwa zagrodników i chałupników. W 1830r. majątek należał do pani pułkownikowej von Bieberstein. W Starkowie były 74 domy, zamieszkane przez 299 osób, wszystkie wyznania katolickiego. W miejscowości znajdował się folwark z dworem, katolicka szkoła, browar. Po śmierci pani pułkownikowej von Bieberstein w 1842 roku posiadłość kupił Pan Dinter. W 1845 roku Starków liczył 85 domów i 386 katolickich mieszkańców. Obok browaru w wiosce działała również gorzelnia. Pan Dinter pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1861 roku, następnie przed 1866 rokiem przejął je Pan Grun. W 1872 i 1876 roku posiadłość należała do porucznika dr filozofii Rasima. Kolejnym właścicielem majątku został porucznik rezerwy Otto Jordan. W 1886 roku należące do niego dobra liczyły 166ha, w tym 107ha pól uprawnych, 30ha łąk, 28ha lasów, 2ha stawów. Na folwarku hodowano 9 koni, 51 sztuk bydła, w tym 39 krów, 14 świń. Przed 1894 rokiem majątek w Starkowie przeszedł w ręce Maxa Schmidta. W 1905 roku powierzchnia włości wynosiła 169ha, w tym 107ha pól uprawnych, 30ha łąk, 30ha lasów, 2ha stawów. Max Schmidt pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1905 roku. Pomiędzy 1905 a 1909 rokiem posiadłość nabył kłodzki radny Alfred Janeba. W jego imieniu folwarkiem zarządzał inspektor Michalke. Gospodarstwo zostało ukierunkowane na rozwój hodowli. W 1909 roku dobra liczyły 166,5ha. Powierzchnię pól uprawnych zmniejszono do 32ha pól uprawnych. Łąk było 12ha, pastwisk 90ha, lasów 28ha, ogród, drogi i podwórza gospodarcze zajmowały 4,5ha. W sumie hodowano około 400 sztuk koni i bydła. Alfred Janeba wzmiankowany był jako właściciel majątku do 1917 roku. Przed 1917 rokiem inspektora Michalka zastąpił inspektor von Schalscha. W tym czasie powierzchnia dóbr wynosiła 166,5ha, w tym 10ha pól uprawnych, 12ha łąk, 112ha pastwisk, 28ha lasów, 4,5ha ogrodu, gospodarstwa. Przed 1921 rokiem majątek przeszedł na własność Śląskiej Spółki Ziemskiej z Wrocławia. Około 1926 roku posiadłość nabył rotmistrz Adolf Ismer, dzierżawca dóbr domeny w Jasieniu, obecnie w powiecie kluczborskim (Jaschine, Kreis Rosenberg). Pomimo zmiany właścicieli funkcję inspektora prowadzącego gospodarstwo przynajmniej do 1930 roku pełnił von Schalscha. W 1930 roku dobra rycerskie w Starkowie liczyły 145ha, w tym 12ha pól uprawnych, 9ha łąk, 96ha pastwisk, 23ha lasów, 5ha ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Adolfa Ismera jako właściciela majątku o powierzchni 145ha wzmiankowano w Starkowie również w 1937 roku. Być może w jego rękach włości pozostały do końca drugiej wojny światowej. Po 1945 roku folwark wraz z dworem przejęło państwo polskie. Losy powojenne zabudowań nie są znane. Prawdopodobnie w dawnym majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Przez wiele lat dwór mógł pełnić funkcję wielorodzinnego budynku mieszkalnego. Obecnie nie użytkowany, jest jednak zabezpieczony przed wejściem. Terenu wokół nie ogrodzono i nie ma problemu z obejrzeniem zabytku z zewnątrz. Na miejscu brak informacji na temat sytuacji własnościowej. Być może obiekt pozostaje pod „opieką” Agencji Nieruchomości Rolnych.
Dwór
Początki zespołu dworskiego w Starkowie sięgają przynajmniej XVII wieku. Obecny dwór, o cechach klasycystycznych, został wzniesiony w pierwszym ćwierćwieczu XIX wieku, być może dla rodziny von Bieberstein. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym z naczółkami. Fasada (elewacja północna) dziewięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem ozdobionym czterokolumnowym portykiem wgłębnym. Wejście akcentuje trójkątny przyczółek. Elewacja ogrodowa dziesięcioosiowa, o częściowo zmienionym układzie otworów okiennych. Elewacje zachowały nieliczne ozdobne detale architektoniczne, m.in. wydatne gzymsy (wieńczący i kordonowy między kondygnacjami). Układ wnętrz dwutraktowy, z centralną przelotową sienią. Do wschodniej elewacji bocznej dostawiono drewnianą dobudówkę. Od zachodu do dworu przylega dawna wozownia. Fasada dworu skierowana jest na dziedziniec folwarczny, wokół którego zachowała się do dziś tylko część budynków gospodarczych. Na południe od rezydencji rozciąga się zaniedbany park.
Zabytki w Starkowie
Do rejestru zabytków w Starkowie wpisano kościół filialny p.w. św. Mikołaja (18.08.1961r., nr rej.: 921), zespół dworsko-folwarczny (24.05.2000r., nr rej.: 20/A/00/1-5): dwór (osobny wpis z 11.10.1960r., nr rej.: 784), park, folwark (stajnię, wozownię, dom mieszkalno-gospodarczy).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Starkowa zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące z Kłodzka i Krosnowic. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Kłodzko. Do miasta można dotrzeć m.in. pociągiem z Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 do Kłodzka przez Nysę, Otmuchów. Z Kłodzka najlepiej wyjechać ulicą Korczaka prowadzącą do Krosnowic. W Krosnowicach należy skręcić w prawo w lokalną drogę do Starkowa. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 195km. Zespół dworsko-folwarczny (nr 20) znajduje się w centrum Starkowa, na południe od kościoła filialnego. Samochód można zostawić na poboczu drogi przy zabudowaniach gospodarczych.
Damian Dąbrowski,
Październik 2013 r.
