Powiat wrocławski, gmina Kobierzyce
(nazwa niemiecka Lohe, Kreis Breslau)
Zabytki w Ślęzy
Do rejestru zabytków w Ślęzy zostały wpisane: dwór z wieżą mieszkalną, ul. Główna 12 (nr rej.: A/3851/702 z 2.06.1960r.), oficyna mieszkalna nr I, ul. Główna 12 (nr rej.: A/3851/702 z 2.06.1960r.), park przy ulicy Głównej (nr rej.: A/3852/536/W z 31.01.1984r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu dworskiego: rządcówkę (ul. Główna 12d), spichlerz – obecnie restauracja, obora, świniarnia, stodoła, kuźnia, srodoła, stelmacharnia (wszystkie ul. Główna 12), oficyna mieszkalna II (ul. Główna 12c).
Miejscowość wzmiankowano w 1155 roku jako „iuxta vadum, quod dicitur Lau”. W 1218 roku folwark w Ślęzy był własnością Henryka wójta wrocławskiego. W rękach mieszczan wrocławskich posiadłość pozostała do końca XIII wieku. Przez krótki czas należała do książąt Bolesława III i Henryka IV. W 1311 roku została zakupiona przez mieszczan wrocławskich Jana von Molisdorfa i Macieja von Mühlheim. W kolejnych wiekach Ślęza pozostawała już własnością prywatną. Posiadacze wsi często się zmieniali, pochodzili zarówno z rodów mieszczańskich Wrocławia jak i ze śląskich rodzin rycerskich. W Ślęzy wzmiankowano m.in. przedstawicieli rodów: von Kanth, von Schwarzhorn (XIV w.), Bauch, von der Lohe, Esslinger, Vogt (XVI w.), Kupferberg, von Waldau, von Bennermann (XVII w.). W 1698 roku włości zakupił wrocławski rajca Hans Christian von Roth (ur. 1668r., zm.1741r.). W 1714 r. nabył on pobliskie Bielany Wrocławskie i połączył obydwa majątki. Następnie odziedziczyła je jego córka Charlotte Eleonore (ur. 1697 r., zm. 1755r.) zamężna von Warkotsch. Po śmierci pierwszego męża wdowa ponownie wyszła za mąż, żeniąc się z Georgiem Wilhelmem von Königsdorffem (ur. 1690r., zm. 1733r.). W ten sposób dobra przeszły w ręce rodu von Königsdorff, w rękach przedstawicieli którego pozostały do drugiej połowy XIX wieku. Kolejnymi właścicielami Ślęzy byli: Sylvius Wilhelm (ur. 1718r., zm.1791r.), syn Georga Wilhelma i Charlotte Eleonore z domu von Roth, Carl Sylvius (ur. 1742r., zm. 1821r.), syn Sylviusa Wilhelma, Felixa Ludwiga (ur. 1791r., zm. 1836r.), syna Carla Sylviusa, Felixa Sylviusa Ferdinanda (ur. 1835r., zm. 1924r.), syna Felixa Ludwiga. W 1830 roku w Ślęzy wzmiankowano 28 domów, pałac, folwark, 243 mieszkańców, w tym 52 katolików, browar, gorzelnię oraz młyn wodny. W opisie z 1845 roku w miejscowości wymieniono 34 domy, pałac, folwark, 277 mieszkańców, w tym 69 katolików, młyn wodny, browar, gorzelnię, hodowlę owiec merynosów.
Dwór w połowie XIX wieku
Litografia z teki Alexandra Dunckera
W 1870 roku Felix von Königsdorff za 300 tyś talarów sprzedał majątek w Ślęzy kupcowi Eugenowi von Rath z Kolonii, reprezentującemu Towarzystwo Handlowe J. Jakob von Roth und Co. z siedzibą w Kobierzycach. W 1894r. posiadłość liczyła 295ha, w tym 237ha pól uprawnych, 33ha łąk, 9ha lasu, 16ha dróg, podwórzy i innych użytków. W dalszym ciągu przy folwarku działała gorzelnia oraz młyn. W 1904r. doszło do połączenia firmy J. Jakob von Rath und Co. ze spółką handlową Schöller und Skene. W rezultacie czego Ernst von Rath, Arnold Schöller i Carl von Skene utworzyli spółkę „Vom Rath, Schöller und Skene Gmbh”, przekształconą w 1918 roku w Spółkę Akcyjną. Majątek w Ślęzy należał do niej do 1945 roku. W 1937 roku do firmy należały grunty o powierzchni 6031ha, z czego na majątek w Ślęzy przypadało zaledwie 371ha: 314ha pól uprawnych, 24ha łąk, 12ha lasu, 21ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie dominowała uprawa buraka cukrowego.
Rezydencja w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9491346,foto.html?idEntity=509674 (dostęp: 28.06.2024r.)
W Ślęzy na przełomie XIV i XV wieku została wzniesiona założona na planie prostokąta, podpiwniczona, trzykondygnacyjna wieża mieszkalna murowana z cegły. Wieżę otaczał wał i fosa. W XVI wieku budowla została nadbudowana o dodatkowe piętro przekształcono sklepienia i stropy. Na początku XVII wieku dokonano kolejnej przebudowy wieży i dostawiono do niej od południowego-wschodu dwukondygnacyjny dwór renesansowy oraz wieżę z nową klatką schodową. W XVIII wieku w kierunku północno-wschodnim do wieży dobudowano jednotraktowe skrzydło mieszczące kuchnię. Na przełomie XIX i XX wieku miały miejsce następne przebudowy i remonty rezydencji, w wyniku których m.in. pierwotną wieżę mieszkalną podwyższono o jedną kondygnację. Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Został on przekazany Ministerstwu Sprawiedliwości i podlegał pod Zarząd Więziennictwa Wrocław. Już w 1946 roku w rezydencji urządzono więzienie, które funkcjonowało do 1972 roku. Więźniowie osadzeni z zakładzie karnym pracowali w Gospodarstwie Rolnym Lasowa. Co ciekawe kilkukrotnie w zabytku prowadzono prace remontowe w 1960r. i w latach 1969-1971, musiały być one jednak źle realizowane, bowiem stan techniczny obiektu ulegał stałemu pogorszeniu.
Stan dworu w latach 70. XX wieku
Źródło: Karta Ewidencji Zabytku https://nid.pl/
Źródło: Karta Ewidencji Zabytku https://nid.pl/
W 1972 roku dwór znalazł się pod administracją Rolniczego Zespołu Doświadczalnego „Wysoka” we Wrocławiu, przekształconego później w Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego „Wysoka”. Nowy zarządca planował poważne prace remontowo-modernizacyjne z przeznaczeniem obiektu na cele hotelowe. Robót jednak nie podjęto a budynek przez kilka lat stał nieużytkowany. Następnie podczas prac prowadzonych w latach 1977-1979 rozebrano skrzydło z XVIII wieku i dwie dobudówki, usunięto wiele późniejszych ścianek działowych, odkryto pierwotne renesansowe drewniane stropy, niestety dokonano też wielu zniszczeń wewnątrz dworu. W latach 80. XX wieku w obiekcie jeszcze kilkukrotnie prowadzono prace konserwatorskie i zabezpieczające, za każdym razem wstrzymywane z braku środków. W kolejnej dekadzie w nieużytkowanym zabytku dochodziło do dewastacji i kradzieży. W 1994 roku obiekt znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Dwa lata później nabył go prywatny inwestor, jednak nie podjął żadnych prac i stan zabytku stale się pogarszał. Od 2006 roku majątek należy do spółki Topacz Investments, która do 2015 roku prowadziła generalny remont zabudowań.
Dwór – „Zamek Topacza”
Zabytkowe założenie zostało całkowicie odnowione i powiększone. Obecnie kompleks hotelowy tworzy sześć budynków utrzymanych w standardzie 5 i 4 gwiazdkowym. Na terenie resortu znajduje się m.in. sześć sal konferencyjnych, restauracja, basen i SPA. Dodatkową atrakcją jest Muzeum Motoryzacji utworzona w dawnej powozowni. Warto podkreślić, że odrestaurowano nie tylko sam dwór, ale i jego otoczenie, zabudowania pofolwarczne, takie jak: spichlerz, oficyna, rządcówka, powozownia, stajnia, warsztat. Ponadto do rezydencji przylega pięknie utrzymany park z domkiem ogrodnika. W parku organizowane są dodatkowe atrakcje, np. w porze zimowej urządza się tam park świateł ze spektakularnymi iluminacjami.
Wnętrza rezydencji
Obecnie rezydencja to budynek założony na planie zbliżonym do litery „L”. Bryła obiektu rozczłonkowana i urozmaicona, złożona z pięciokondygnacyjnej pierwotnej wieży mieszkalnej, siedmiokondygnacyjnej wieżyczki mieszczącej klatkę schodową oraz dwukondygnacyjnego dworu. Manierystyczny dwór założony na planie prostokąta, jednotraktowy, trójdzielny z centralną sienią. Główne wejście ozdabia skromny renesansowy portal. Dwór nakrywa dach dwuspadowy z trzema dużymi dwuokiennymi lukarnami z renesansowymi szczytami wolutowymi, w których umieszczono okulusy. Elewacje dworu tynkowane, ozdobione kamiennymi opaskami wokół okien, wydatnym gzymsem wieńczącym, boniowanymi narożami. Wieża mieszkalna zbudowana na planie prostokąta o wymiarach 9,5 m x 12,3 m, o pięciu kondygnacjach, nakryta dachem czterospadowym wykonanym z blachy. Elewacje z cegły, z użyciem zendrówki, jedynie na ostatniej kondygnacji otynkowane, ozdabiają je renesansowe profilowane obramowania otworów okiennych. Wieża schodowa na planie kwadratu, mieści główną klatkę schodową z filarem stanowiącym oparcie dla biegów schodów. Wieża otynkowana, w górnych partiach boniowana, zwieńczona attyką. Wnętrza przekształcone, jednak zachowały się w nich elementy pierwotnej kamieniarki, fragmenty dawnych zdobień. Część pomieszczeń nakrywają sklepienia krzyżowe oraz sieciowe. W pojedynczych salach przetrwały renesansowe stropy drewniane. W najciekawszej Sali w wieży mieszkalnej warto zwrócić uwagę na manierystyczny kominek z datą „1618” i herbem wrocławskiego mieszczanina Niciusa, a także manierystyczną półkolumnę z kielichowym kapitelem i trzonem dzielonym przewiązkami. Pomieszczenia pełniące funkcje restauracyjne oraz hotelowe w interesujący sposób łączą elementy historyczne budowli z nowoczesnością i wygodą dla gości.
Czterogwiazdkowy hotel urządzony w dawnej stajni
Oficjalna strona obiektu:
Ślęza położona jest około 10 kilometrów na południe od centrum Wrocławia. Do miejscowości prowadzi DW372 (ul. Radosna). W pobliżu w Bielanach Wrocławskich znajduje się ważny węzeł drogowy łączący autostradę A4 z drogami krajowymi nr 5 i 35. Zespół pałacowo-folwarczny z parkiem znajduje się centrum Ślęzy, przy ulicy Głównej. Dokładna lokalizacja rezydencji:
51.03466367336836, 16.989862749925493
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2024r.
Park i dawny folwark
