Trzebina

Powiat prudnicki, gmina Lubrza

(nazwa niemiecka: Wachtel - Kunzendorf, Kreis Neustadt O.S.)

Rys historyczny i stan obecny:

Początki dziejów Trzebiny sięgają drugiej połowy XIII w., a pierwsza informacja źródłowa o miejscowości pochodzi z 1362 r. W XV w. wioska należała do rodu Elsterberg, posiadającego liczne majątki w okolicach Prudnika. W dokumentach księcia Bolka V z 1448 r. pojawia się między innymi Kunze Elsterberg z Trzebiny. W szesnastym stuleciu miejscowość należała do rodu Kottulinskich. Rządy tej rodziny to okres szybkiego rozwoju Trzebiny, która w 1542 r. otrzymała od króla czeskiego Ferdynanda Habsburga przywilej targowy. W 1559 r. baron Adam Kottulinski wydał swą córkę Katarzynę za Krzysztofa von Wachtel. Katarzyna wniosła w wianie bądź też sprzedała Trzebinę mężowi. Majątek w rękach rodziny Wachtel pozostał do 1670 r., kiedy to Helena Polixena Schmeskal, wdowa po Janie Krzysztofie von Wachtlu, zapisała go Bożogrobcom z pobliskiej Nysy. Klasztor posiadał dobra w Trzebinie do kasaty w 1810 r. Majątek przejęty przez państwo pruskie został w 1812 r. sprzedany marszałkowi Gebhardowi Leberecht von Blücher. Znany pruski dowódca przebywał w nim niezwykle rzadko i kilka lat później (1817 r.) odsprzedał go dzierżawcom. Nieco wcześniej, w 1809 r., na terenie parku krajobrazowego przy rezydencji w Trzebinie odkryto źródła wód mineralnych i w miejscowości utworzono uzdrowisko z zakładem kąpielowym. Zakład wodoleczniczy przetrwał do końca drugiej wojny światowej, a w czasach powojennych niewykorzystywane budynki popadły w ruinę. Pałac w Trzebinie według różnych źródeł został spalony w 1945 r., bądź też został zniszczony w czasach PRL-u. W 1945 r. w Trzebinie nie były prowadzone działania zbrojne, na co zwraca uwagę część autorów, uważających iż pałac przetrwał drugą wojnę światową bez uszkodzeń. Rozpatrując ten problem trzeba jednak pamiętać, że żołnierze radzieccy podpalali często budynki na zajętych terenach, nieraz nawet po dłuższym czasie od przejścia frontu. Budynek mogli również spalić szabrownicy, by zatrzeć ślady kradzieży. W Polsce Ludowej stan budynków dawnego zdroju i ruin pałacu, pozostających pod zarządem spółdzielni rolniczej, ulegał stałemu pogorszeniu. Obecnie w Trzebinie z dawnej rezydencji pozostały tylko ruiny pałacu, zniszczone budynki zdrojowe, fragmenty ozdobnego muru otaczającego park krajobrazowy, budynek dawnej bramy wjazdowej, przebudowany później na spichlerz, kaplica bożogrobców i figura św. Jana Nepomucena. Zabudowania wraz z terenem są własnością Gminy Lubrza. W 2010 r. gmina uzyskała dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na przeprowadzenie prac remontowych budynku bramnego, ogrodzenia, kaplicy i figury św. Jana.

Obronny dwór w Trzebinie został zbudowany najprawdopodobniej już w XV w., w czasach Kottulinskich. W XVII w. budynek został przekształcony na późnorenesansowy pałac. Rezydencja murowana z kamienia i cegły, pierwotnie potynkowana, wzniesiona na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, z późniejszymi przybudówkami, dwukondygnacjowa, nakryta dachem dwuspadowym, z manierystycznym szczytem. Zachowały się fragmenty murów obwodowych i wysokich piwnic nakrytych sklepieniami kolebkowymi.

O walorach artystycznych zniszczonego pałacu świadczy dzisiaj zachowany fragmentarycznie mur otaczający park krajobrazowy. Wykonany z kamienia z użyciem cegły, otynkowany, pokryty dekoracją sgraffitową, zwieńczony grzebieniem attyki ozdobionej motywem wici roślinnej, palmet i dzbanków kwiatowych. Od zachodu do muru przylega barokowa kaplica ufundowana w 1736 r. przez Bożogrobców. W sąsiedztwie kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1758 r., z kartuszem rokokowym, zawierającym napis z chronostychem. Najlepiej zachowaną częścią zespołu pałacowego jest dawny budynek bramny. Trzypiętrowy budynek, wzniesiony w XVII w., murowany, potynkowany, zbudowany na planie zbliżonym do kwadratu, nakryty dachem namiotowym. Przebudowany na spichlerz, o elewacjach z charakterystycznymi małymi okienkami.

W Trzebinie warto również zobaczyć kościół parafialny Wniebowzięcia NMP, wzmiankowany w 1385 r. Obecny renesansowy z XVI w., przebudowany w stylu barokowym. Wewnątrz rokokowe wyposażenie i kamienna płyta nagrobna Adama Wachtla. Kościół otacza mur z kamieni polnych, do którego w osiemnastym stuleciu dobudowano rokokową kaplicę.

Zabytki w Trzebinie

Do rejestru zabytków sztuki wpisano w Trzebinie: ruinę pałacu (dec. zamku), nr rej.: 534/58 z 15.11.1958 r.; budynek bramny z murem obwodowym, nr rej.: 1955/72 z 29.02.1972 r.; kaplicę, nr rej.: j.w.; park, nr rej.: 92/84 z 14.01.1984 r.; kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP, nr rej.: 535/58 z 15.11.1958 r.; figurę św. Jana Nepomucena, nr rej.: 510/58 z 15.11.1958 r.

Informacje praktyczne i dojazd:

Do miejscowości Trzebina można dojechać komunikacją publiczną nie jest to jednak łatwe. W pierwszej kolejności należy dotrzeć do Prudnika, najlepiej pociągiem z Gliwic, z przesiadką w Kędzierzynie – Koźlu. Następnie z Prudnika do Trzebiny kursują autobusy PKS, niestety tylko siedem razy dziennie w dni robocze. W dni wolne nie ma możliwości dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 408 do Kędzierzyna – Koźla, następnie DK 40 do Prudnika i DK 41 w kierunku granicy polsko – czeskiej. Trzebina leży na lewo od tej ostatniej trasy, ruiny pałacu znajdują się na początku wioski, blisko kościoła. Odległość: w jedną stronę około 90 km. Na miejscu samochód można zaparkować przed zabytkowym murem otaczającym dawniej przypałacowy park.

Damian Dąbrowski,

Czerwiec 2010 r.