Powiat oleśnicki, gmina Twardogóra
(nazwa niemiecka: Festenberg, Kreis Groß Wartenberg)
Rys historyczny i stan obecny
Początki miejscowości sięgają wczesnego średniowiecza. W za rządów księcia głogowskiego Henryka III w 1293r. Twardogóra otrzymała prawa miejskie. Prawdopodobnie w czasie lokacji na północny-zachód od centrum miasta zbudowano założenie obronne, wzmiankowane w XIV w. Początkowo miasto stanowiło własność książęcą, w czternastym stuleciu przeszło w ręce prywatne. Kolejnymi posiadaczami Twardogóry były rodziny von Packisch, a od końca XV w. von Borschnitz. W 1560r. dobra należały do Jerzego Dyhrna, następnie odziedziczyła je wdowa po nim Katarzyna z domu von Schindel. Katarzyna ponownie wyszła za mąż za Kaspar von Köckritz, który dzięki temu małżeństwu stał się właścicielem Twardogóry. W 1594r. w miejscu starszych umocnień ufundował on dwór obronny. W 1603r. po śmierci Kaspara von Köckritz rezydencję odziedziczył jego syn Zygmunt Starszy (zm.1664r.). Kolejny właściciel z rodu von Köckritz Zygmunt Młodszy, w 1676r. sprzedał rodzinny majątek księżnej oleśnickiej Eleonorze Charlotcie, małżonce księcia Sylwiusza Fryderyka. Księżna po śmierci męża około 1685r. gruntownie przebudowała dwór w Twardogórze, z którego uczyniła swoją rezydencję. Spory rodzinne i trudności finansowe Eleonory Charlotty sprawiły, że w jej majątek został zlicytowany. W 1712r. miasto nabyła księżna oleśnicka Anna Zofia, wdowa po księciu Juliuszu Zygmuncie (ur.1653r., zm.1684r.). Trzy lata później nowa właścicielka, prawdopodobnie według projektu architekta Krzysztofa Hacknera, przebudowała rezydencję w Twardogórze na barokowy pałac. W 1726r. Twardogórę odziedziczył książę Karol Fryderyk z Bierutowa (ur.1681r., zm.1745r.), syn Anny Zofii i Juliusza Zygmunta. W 1743r. hrabia Heinrich Leopold von Reichenbach z Goszcza odkupił od księcia bierutowskiego dobra w Twardogórze. Majątek włączono w skład majoratu Goszcz. W posiadaniu rodziny von Reichenbach pozostał on do 1945r. Za rządów Reichenbachów w pałacu w Twardogórze mieszkały wdowy po ordynatach, ubożsi krewni lub dzierżawcy. W latach 1895-1896 ordynat Heinrich Raphael wyremontował budynek, do którego przeprowadziła się jego matka. Po zakończeniu drugiej wojny światowej pałac wraz z resztą dóbr został znacjonalizowany. Początkowo w czasach Polski Ludowej jego użytkownikiem był „Caritas”. W latach 1963-1966 i po 1973r. pałac remontowano i rozbudowano o boczne skrzydła. Przebudowaną rezydencję wykorzystywano jako internat Zespołu Szkół Zawodowych. Obecnie w dalszym ciągu budynek pełni funkcje oświatowe i można go zobaczyć tylko z zewnątrz. Wokół pałacu rozległy park krajobrazowy założony w XIX wieku w miejscu starszych ogrodów.
Pałac
Pierwotnie dwór z 1594r., wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany: m.in. 1685r., 1715r., lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX w. Budynek barokowy, murowany z cegły, potynkowany, trzyskrzydłowy, zbudowany na planie litery „C”, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami (korpus) i dachami płaskimi (skrzydła boczne). Fasada (elewacja wschodnia) dziewięcioosiowa, z centralnym pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście, ozdobione kamiennym portalem. Część środkową akcentuje facjata zwieńczoną trójkątnym przyczółkiem. Elewacje korpusu o podziałach ramowych, zachowały liczne detale architektoniczne: boniowane lizeny, profilowany gzyms wieńczący, okna w uszatych opaskach z kluczem, podokienniki oraz proste gzymsy nad oknami przyziemia. Nowsze dobudówki o prostych elewacjach, pozbawionych ozdobnych detali. Korpus o trzytraktowym układzie wnętrz, z centralną sienią w przedłużeniu której klatka schodowa. Skrzydła boczne półtoratraktowe.
Zabytki w Twardogórze
Do rejestru zabytków w Twardogórze wpisano ośrodek historyczny miasta (1.12.1958r., nr rej.: 515); kościół ewangelicki p.w. Świętej Trójcy i Matki Boskiej (27.03.2007r., nr rej.: A/1004); kościół ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki parafialny p.w. Wspomożenia Wiernych (15.04.1966r., nr rej.: 1648); pałac, obecnie zespół szkół (27.08.1963r., nr rej.: 983); dom, ul. Ratuszowa 12 (15.04.1966r., nr rej.: 1647).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Twardogóry zapewniają autobusy PKS oraz pociągi. Autobusy kursują między innymi z Milicza i Oleśnicy, a pociągi z Wrocławia i Kalisza. Mieszkańcom Górnego Śląska wybierającym tę formę dojazdu polecam jazdę pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem z Gliwic proponuję jechać autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław (Nowa Wieś Wrocławska), następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) i trasą S8 do Oleśnicy. Za Oleśnicą najlepiej zjechać z S8 na DK25 w stronę Międzyborza. Po przejechaniu przez Ostrowinę z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Twardogóry. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 230 km. W Twardogórze samochód najlepiej zaparkować przy rynku, skąd blisko do pałacu oraz innych zabytków miasta.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2011 r.
