Powiat raciborski, gmina Krzyżanowice
(nazwa niemiecka: Tworkau, Kreis Ratibor)
Rys historyczny i stan obecny:
Ruiny neorenesansowego zamku znajdują się w pn.-wsch. części wioski, w pobliżu rzeki Psiny, która dawniej była wykorzystywana do nawodnienia fos otaczających budowlę obronną, jaka w tym miejscu mogła powstać już nawet w XV w., kiedy to Tworków był gniazdem rodowym rodziny Tworkowskich. Pierwsza pewna informacja o zamku w Tworkowie pochodzi z 1567 r., kiedy to ówczesny właściciel miejscowości Kaszper Krzysztof Wyskota z Wodnik, rozpoczął budowę obecnego obiektu. Śmierć fundatora i problemy finansowe następnych właścicieli Tworkowa, rodziny Beesów, znacznie opóźniły zakończenie budowy. Ostatecznie nastąpiło ono po 1585 r., kiedy to dobra tworkowskie przejął Hynek Petrowicz Charwat von Wiece z Miedoni. Zamek w renesansowej formie przetrwał kolejne, liczne zmiany właścicieli. Dopiero w latach 1872-74 rodzina von Saurma-Jeltsch, przeprowadziła neorenesansową przebudowę, przygotowaną przez znanego architekta Karla Heidenreicha. Właściciele niedługo cieszyli się odnowionym zabytkiem, w nocy z 8 na 9 stycznia 1931 roku zamek spłonął w niejasnych okolicznościach. Rodzina von Saurma-Jeltsch nie podjęła trudu odbudowy, a uszkodzony zamek spłonął ponownie kilkanaście lat później, podczas działań wojennych w 1945 roku. Od tego czasu pozostaje w ruinie. Przez lata kompletnie zaniedbany, pozarastał rozsadzającymi jego mury samosiejkami. W ostatnim czasie gmina Krzyżanowice, poczuła się odpowiedzialna za stan zabytku i oczyściła obiekt z zarośli oraz otoczyła nowym ogrodzeniem. Wstęp na teren zamku wzbroniony, wejście grozi wypadkiem.
Zamek
Zamek murowany, z cegły z użyciem kamienia, pierwotnie otynkowany, zapewne przynajmniej w części pokryty dekoracją sgraffitową. Budowla trzyskrzydłowa rozłożona wokół otwartego od pd. dziedzińca na rzucie przypominającym literę C. Dziedziniec otoczony neorenesansowymi arkadowymi krużgankami. Zamek częściowo 2, a częściowo 3 kondygnacjowy, o nieregularnym układzie wnętrz, w większości jednotraktowym. Do dnia dzisiejszego niewiele przetrwało z obramień otworów okiennych i drzwiowych, licznych wykuszów, szczytów, wieżyczek oraz innych ozdobnych detali zamku. W stosunkowo dobrym stanie są: tzw. wieża zegarowa, czworoboczna, usytuowana w pd.-wsch. części skrzydła zachodniego, dobudowana w latach 1872-74, prawdopodobnie w miejscu wcześniejszej (zachowany kamień z datą 1567) oraz okrągła wieża w pd.-zach. narożniku skrzydła wschodniego.
W pobliżu ruin zamku pozostałości dawnego parku krajobrazowego.
Informacje praktyczne i dojazd:
W Tworkowie znajduje się dworzec kolejowy, zatrzymują się na nim pociągi relacji Racibórz - Chałupki, dziennie jeździ 6 par pociągów. Do Raciborza możemy dotrzeć PKS-em z Gliwic lub pociągiem z Rybnika, Katowic, Kędzierzyna-Koźla. Do Chałupek kursują pociągi z Rybnika i Katowic. Dojazd samochodem z Gliwic jest bardzo prosty, cały czas kierujemy się DK 78 na południe, mijamy Rybnik, Wodzisław Śląski, Gorzyce, przed Chałupkami skręcamy w prawo w DK 45, która zaprowadzi nas do Tworkowa. Samochód możemy zostawić na parkingu przed ośrodkiem zdrowia, tuż obok zamku.
Będąc w Tworkowie warto podejść do kościoła parafialnego p.w. śś Piotra i Pawła. Barokowa świątynia powstała w latach 1691-94, była wielokrotnie przebudowywana i odnawiana, ostatnio w 2 połowie lat 90-tych XX wieku. W bocznej kaplicy można podziwiać odnalezione podczas tego remontu sarkofagi rodziny von Reisswitz.
Damian Dąbrowski,
Luty 2009 r.
