Powiat wrocławski, gmina Kobierzyce
(nazwa niemiecka: Gross Tinz an Lohe, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Breslau)
Rys historyczny i stan obecny
Początki miejscowości sięgają XII wieku. Już w 1189 roku w Tyńcu nad Ślęzą wzmiankowano kościół joannitów. Zakon otrzymał wioskę od księcia śląskiego Bolesława I Wysokiego (ur.1127r., zm.1201r.). W posiadaniu zakonu kawalerów maltańskich majątek pozostał do kasacji dóbr zakonnych w Prusach w 1810 roku. W 1783 roku w Tyńcu nad Ślęzą mieszkało 571 osób. W wiosce wzmiankowano kościół katolicki, folwark, ogród, dobra lenne, młyn wodny, majątki 18 rolników, 26 ogrodników i 15 zagrodników, w sumie 571 mieszkańców. Ostatnim komandorem w Tyńcu był baron von Hemm. W dwa lata po przejęciu majątku przez państwo pruskie został on sprzedany za 170 tysięcy talarów hrabiemu Feliksowi von Königsdorf. W 1830 roku Feliks von Königsdorf pozostawał właścicielem włości. W tym czasie Tyniec liczył 100 domów, zamieszkałych przez 647 osób, z tego 36 wyznania ewangelickiego. W wiosce znajdowały się m.in. pałac z folwarkiem, kościół katolicki i katolicka szkoła, a także zabudowania browaru oraz gorzelni. W 1843 roku majątek w Tyńcu za 147 tysięcy talarów odkupił od rodziny von Königsdorf major Adalbert von Goldfuss, właściciel posiadłości Mikoszów w powiecie strzelińskim (Niklasdorf, Kreis Strehlen). Dwa lata później Tyniec nad Ślęzą liczył 783 mieszkańców, w tym 76 ewangelików. W miejscowości wzmiankowano 120 domów, pałac z pięknym ogrodem, dziedziczne sołectwo, katolicki kościół parafialny i szkołę katolicką. Na folwarku hodowano m.in. 1950 sztuk owiec merynosów. Po śmierci majora Adalberta von Goldfuss w 1870 roku majątek otrzymała w spadku wdowa po nim Pani Amanda von Goldfuss. W 1886 roku włości w Tyńcu dzierżawił urzędnik Schmidt. Ich powierzchnia wynosiła 296ha, w tym 236ha pól uprawnych, 39ha łąk, 5ha lasów, 14ha dróg i podwórzy gospodarczych. Hodowano konie, bydło rogate, w tym krowy, świnie i 900 owiec. Pani Amanda von Goldfuss wzmiankowana była w Tyńcu do 1894 roku. Przed 1902 rokiem posiadłość odziedziczył rotmistrz Arthur von Goldfuss. Gospodarstwo w dalszym ciągu było wydzierżawione przez rodzinę Schmidt. Arthur von Goldfuss zmarł pomiędzy 1905 a 1909 rokiem. Majątek w Tyńcu nad Ślęzą przeszedł na własność jego spadkobierców. Prawnym opiekunem została Pani Emilie-Louise von Goldfuss, z domu Hardt. Folwark dzierżawiła Pani Gertrud Schmidt. W 1912 roku obok Pani Emilie-Louise von Goldfuss, z domu Hardt z Legnicy opiekunem był pułkownik von Wagenhoff z Dankowic (auf Dankwitz). Pani Gertrud Schmidt nadal pozostawała dzierżawcą. Oberinspektor Scheibel zarządzał majątkiem liczącym 523ha, w tym 404ha pól uprawnych, 62ha stawów, lasu, parku i ogrodu, 54ha łąk, 3ha podwórzy gospodarczych. Przed 1917 rokiem posiadłość zaczęła dzierżawić wdowa po rotmistrzu Brandt, z domu Rohde, która zamieszkała w Tyńcu nad Ślęzą. Pani Brandt z domu Rohde pozostała dzierżawcą dóbr przynajmniej do 1937 roku. Pomiędzy 1926 a 1930 rokiem zmieniła się sytuacja własnościowa majątku. Spadkobiercy Arthura von Goldfuss`a ostatecznie sprzedali go dr Friedrichowi von Koch. W 1937 roku włości należące do dr Friedricha von Kocha liczyły 495ha, w tym 370ha pól uprawnych, 47ha łąk, 1,5ha stawów, 49ha lasów, 27,5ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i nieużytków. Folwark prowadził oberinspektor Striepe. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Na terenie majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1969 roku w miejscowości funkcjonowała Stacja Hodowli Roślin Tyniec nad Ślęzą, podlegająca następnie Stacji Hodowli Roślin w Pustkowie Żurawskim. Następnie majątek ponownie przeszedł pod zarząd PGR-u, a po jego upadku znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W 1999 roku tą ostatnią zastąpiła Agencja Nieruchomości Rolnych.
Pałac
Pierwsza rezydencja istniała w tym miejscu już w XVI wieku. Pałac został zbudowany w stylu klasycystycznym w drugiej połowie XVIII wieku jeszcze w czasach zakonu kawalerów maltańskich. Następnie właściciele majątku w XIX wieku dokonali przebudowy siedziby w Tyńcu. Wobec braku informacji na temat historii najnowszej pałacu trudno określić w jakim stanie przetrwał drugą wojnę światową. W połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia rozebrano resztki ruin rezydencji w Tyńcu. Budynek został doprowadzony do ruiny przez Państwowe Gospodarstwo Rolne, bądź też nie odnowiony po zniszczeniach wojennych. Pałac był murowany, potynkowany, dwuskrzydłowy, zbudowany na planie zbliżonym do litery „L”. Dłuższe skrzydło posiadało dwie kondygnacje, krótsze było wyższe – trzykondygnacyjne. Skrzydła nakrywały dachy dwu- i czterospadowe. Elewacje pałacu były bogato zdobione detalami architektonicznymi, m.in. podziały ramowe tworzyły gzymsy i pilastry. Pałac otaczał park krajobrazowy. Obecnie pozostałości parku są bardzo zaniedbane i przypominają raczej las.
Litografia pochodzi z Duncker Alexander, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, t.1-16, Berlin 1857-1883.
Dom Kawalerów Maltańskich
Wzniesiony w pierwszej połowie XVI wieku, zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej i odbudowany w 1698 roku. Został powiększony około 1782 roku. W dziewiętnastym stuleciu budynek przekształcono. Budynek murowany z kamienia i cegły, dwuskrzydłowy, na rzucie przypominającym literę „L”, dwukondygnacyjny, nakryty dachem naczółkowym i dwuspadowym. Składa się z części mieszkalnej i gospodarczej. W fasadzie wydatny dwukondygnacyjny ryzalit oraz skromny barokowy portal. Poza wspomnianym portalem elewacje nie posiadają ozdobnych detali.
Willa Paschwitz
Większość gruntów w Tyńcu nad Ślęzą należała do joannitów i następnie przeszła wraz z pałacem i folwarkiem w ręce rodów Königsdorf i Goldfuss. W miejscowości znajdowało się jednak również wolne sołectwo. Od 1872 roku majątek dziedzicznego sołectwa (zwany w księgach adresowych Erbscholtisei Nr 7) należał do rodziny Paschwitz. Od jej nazwiska zachowaną rezydencję określano mianem willi Paschwitz. W 1912 roku właścicielem posiadłości liczącej 142ha był Alfons Paschwitz. W jego rękach dobra pozostały do 1931 roku. Następnie nabył je był Max Bieda, wzmiankowany również w księdze adresowej w 1937 roku. W tymże czasie gospodarstwo miało 138,66ha powierzchni. Po drugiej wojnie światowej willa Paschwitz należała do Państwowego Gospodarstwa Rolnego, a następnie Stacji Hodowli Roślin w Tyńcu nad Ślęzą. W budynku urządzono biura, klub „Ruchu”, a także mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Około 1975 roku willę w znacznym stopniu przebudowano. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dachem czterospadowym z lukarnami. W jednym z naroży prostokątna wieża, zakończona dwuspadowym dachem. Neorenesansowa willa zachowała wiele ozdobnych detali architektonicznych: gzymsy, obramowania okien, szczyt, boniowane naroża. Obecnie budynek w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną i można go zobaczyć przede wszystkim z zewnątrz. Adres ulica Wrocławska 10.
Ze strony http://dolny-slask.org.pl/719956,foto.html?idEntity=512604
Zabytki w Tyńcu nad Ślężą
Do rejestru zabytków w Tyńcu nad Ślężą wpisano kościół p.w. św. Michała Archanioła (24.08.1959r., nr rej.: 503); zespół pałacowy: dom kawalerów maltańskich (22.08.1966r., nr rej.: 1814) i park (24.07.1976r., nr rej.: 369/W). W ewidencji zabytków znalazły się ponadto: spichlerz, domy mieszkalne, stajnia, ruina stodoły, magazyn (ul. Ogrodowa 1, 1a, 1b, 1d), dom mieszkalny i dwa budynki gospodarcze (ul. Wrocławska 24).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Tyńca nad Ślężą zapewniają autobusy linii nr 872 kursujące z przystanku Wrocław Krzyki Pętla przez Bielany Wrocławskie, Kobierzyce. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Krajków, następnie DK395 w stronę Strzelina. W miejscowości Stary Śleszów należy skręcić z niej w prawo w DK346 (ul. Strzelińska). Trasą DK346 należy przejechać przez Węgry, a przed Marcinkowicami skręcić z niej w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Tyńca nad Ślężą przez Brzozę, Brzezicę, Borów, Piotrków Borowski, Rochowice i Tyńczyk. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 170km. Zespół pałacowy z domem kawalerów maltańskich znajduje się w południowej części miejscowości na, na zachód od głównej drogi i kościoła parafialnego. Samochód można zostawić przy ulicy Ogrodowej prowadzącej na teren dawnego folwarku. Przy ulicy Wrocławskiej 10 położony jest budynek wpisany do ewidencji zabytków, przed drugą wojną światową określany jako willa Paschwitz.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2013 r.
