Powiat wołowski, gmina Wołów
(nazwa niemiecka: Gross Ausker, Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny:
Uskorz Wielki był wzmiankowany już w 1400 roku. Według opisu z 1787 roku wioska składała się z dwóch działów. Pierwsza część należała do Pana von Rez. Znajdował się w niej pański folwark, 7 gospodarstw zagrodników i wiatrak. Zamieszkana była przez 76 osób. Drugi dział wchodził w skład domeny królewskiej i podlegał pod urząd w Wołowie (Königl. Amt Wohlau). W tej części Uskorza Wielkiego wspomniano 7 gospodarstw kmiecych, 2 gospodarstwa zagrodnicze i 73 mieszkańców. W 1830 roku w Uskorzu Wielkim wymieniono dwa majątki. Jeden z nich w dalszym ciągu podlegał pod urząd Königl. Doaminenpacht Amt Wohlau, właścicielem drugiego był Oberamtmann Schneider. W 1845 roku część miejscowości wchodząca w skład domeny królewskiej składała się z 29 domostw zamieszkałych przez 106 osób, w tym 13 wyznania katolickiego. Drugi dział (Ritter-Antheil) posiadał Pan Engel. Wzmiankowano w nim 11 domów, pańską siedzibę, folwark i 106 ewangelickich mieszkańców. W drugiej połowie XIX wieku majątek wchodzący w skład domeny królewskiej został zapewne rozparcelowany, brak bowiem na jego temat wzmianek w kolejnych księgach adresowych. Dobra rycerskie należały kolejno do: Pana Epsteina (1856r.), Maxa Nagela (1872r.), Otto Güntzel-Beckera (1886r.). W 1886 roku posiadłość liczyła 277ha, w tym 147ha pól uprawnych, 22ha łąk, 4ha pastwisk, 1ha lasu, 94ha stawów, 9ha dróg i podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie działała gorzelnia. Na folwarku hodowano 9 koni, 51 sztuk bydła rogatego, w tym 19 krów. W 1894 roku jako właściciel majątku wzmiankowany był Georg Maul. Przed 1902 rokiem włości nabył porucznik Armand Schröder. W rękach jego rodziny dobra rycerskie w Uskorzu Wielkim pozostały prawdopodobnie do końca drugiej wojny światowej. W 1905 roku powierzchnia majątku wynosiła 287ha, w tym 153ha pól uprawnych, 27ha łąk, 89ha lasów, 3ha stawów, 8ha parku i ogrodu, 7ha gospodarstwa. Działała gorzelnia i cegielnia. Folwark nastawiony był na hodowlę i tucz świń oraz hodowlę bydła rasy śląskiej i wschodniofryzyjskiej. Armand Schröder zatrudniał m.in. 2 asystentów, administratora gorzelni i mistrza cegielni. W 1937 roku właścicielami posiadłości byli spadkobiercy Roberta Schrödera, a funkcje generalnego pełnomocnika pełnił landwirt Herbert Schröder. W tym czasie majątek liczył 273ha, w tym 142ha pól uprawnych, 15ha łąk, 15ha pastwisk, 92ha lasów, 9ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie.
Dwór
W 1787 roku w Uskorzu Wielkim wzmiankowano pański folwark. Źródło z tego roku nie podaje jednak informacji na temat siedziby szlacheckiej w miejscowości. Pierwsza pewna wiadomość na temat rezydencji pochodzi z 1830 roku. Niestety nie tylko nie sposób określić czasu powstania dworu w Uskorzu Wielkim, ale trudno również ustalić czas jego zniszczenia. Budynek najprawdopodobniej przetrwał drugą wojnę światową i został rozebrany w Polsce Ludowej. Obecnie jedynym śladem po majątku jest park i pozostałości zabudowań gospodarczych, wśród których nich dominuje komin gorzelni.
Na portalu internetowym www.dolny-slask.org.pl można znaleźć przedwojenną widokówkę z Uskorza Wielkiego. Na temat wyglądu dworu nie można jednak na jej podstawie wiele powiedzieć.
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/619573,foto.html?idEntity=506587 (dostęp: 5.08.2014 roku)
Prezentowany w lewym górnym rogu widokówki budynek opisany jako Schloss założony był na planie prostokąta, posiadał dwie kondygnacje, nakryty był dachem czterospadowym z powiekami.
Na stronie internetowej http://www.glogow.pl/okolic można znaleźć inną fotografię przypisaną do dworu w Uskorzu Wielkim.
Źródło: http://www.glogow.pl/okolice/php.php?numer=astare/wolowski/uskorzwielki/1.jpg (dostęp: 5.08.2014 roku)
Zdjęcie to może przedstawiać widok budynku z innej strony. Prezentowana rezydencja zbudowana była prawdopodobnie na planie litery „L”. Składały się na nią dwa dwukondygnacyjne skrzydła z ryzalitami oraz wieża. I właśnie wspomniana wieża budzi najwięcej wątpliwości, nie jest bowiem widoczna na fotografii znajdującej się na widokówce powyżej. W tej sytuacji trudno jednoznacznie stwierdzić czy zdjęcie rzeczywiście przedstawia dwór z Uskorza Wielkiego.
Zabytki w Uskorzu Wielkim
Do rejestru zabytków w Uskorzu Wielkim wpisano park z końca XIX w. (nr rej.: 438/W z 13.04.1979r.). Ponadto w ewidencji zabytków znajdują się: dom mieszkalny (nr 9), willa (nr 12), dom mieszkalny i obora (nr 13), dom mieszkalny (nr 17). Co ciekawe w ewidencji zabytków nie znalazł się budynek nr 10 pomimo ciekawej architektury i umieszczonej na nim tablicy z datą budowy – 1909 rok. Możliwe również, że w ewidencji podana jest błędna numeracja i chodzi o willę, rzekomo pod nr 12.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Uskorza Wielkiego nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Stadion i dalej DK94 w stronę Legnicy. Z tej ostatniej trasy tuż za Wrocławiem należy skręcić w prawo w lokalną drogę (ul. Wrocławska) prowadząca przez Krępice, Mrozów, Miękinie i Klękę do Brzegu Dolnego. Z Brzegu Dolnego najlepiej skierować się do Wołowa ulicą Dębową. Wołów należy opuścić ulicą Uskorską, prowadzącą przez Uskorz Mały do Uskorza Wielkiego. Park znajduje się w północno-zachodniej części miejscowości, na lewo od głównej ulicy. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 215km, z Wrocławia około 50km. Samochód można zostawić na poboczu drogi w pobliżu ścieżki prowadzącej do parku.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2014 r.
