Powiat strzeliński, gmina Wiązów
(nazwa niemiecka: Lorenzberg, Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1284r.
Rys historyczny i stan obecny:
Po raz pierwszy właściciel majątku w Wawrzyszowie, Georg von Reibnitz, wzmiankowany był w 1520 roku. Od 1578r. wioska należała do rodziny Reideburg. W pierwszej połowie XVIII w. dobra w Wawrzyszowie posiadał ród von Prittwitz. W 1761r. miejscowość przeszła w ręce von Kittlitzów, a w 1783r. barona von Koppy. Do rodziny von Koppa majątek należał również w pierwszej połowie XIX w. W 1817r. przedstawiciele tego rodu odbudowali kościół w Wawrzyszowie. Około 1850r. dobra przejęła rodzina Pohl. W 1876r. posiadłość nabył Julius Rosenbaum. Od 1886r. majątek liczący 397ha – w tym 241ha pól uprawnych, 36ha łąk, 104ha lasów, 1ha stawów, 15ha dróg, podwórzy gospodarczych - należał do Johanna Gottlieba Waltera z Żeleźnika. Po śmierci Waltera dobra przeszły w posiadanie jego dziedziców. Wspólny zarząd zakończył się ostatecznie między 1905 a 1909r. Właścicielką majątku przekształconego w majorat została Lilli von Klewitz, córka Johanna Gottlieba. Następnie posiadłość należała do jej synów: Ottona von Klewitz (1921r.) i Haralda von Klewitz (1930, 1937r.). W 1937r. dobra liczyły 381ha, w tym 220ha pól uprawnych, 35ha łąk, 100ha lasów, 8ha pastwisk, 0,5ha stawów. Poza tym 9ha przypadało na drogi i podwórza gospodarcze, 5ha posiadał park, a 3,5ha ogrody. W rękach Haralda von Klewitz majątek pozostał do końca drugiej wojny światowej. W czasach Polski Ludowej posiadłość znacjonalizowano, a w pałacu urządzono szkołę podstawową. Obecnie budynek w dalszym ciągu pełni funkcje oświatowe. Odnowiony, dobrze utrzymany zabytek, można zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac
Klasycystyczny pałac zbudowany około 1830r. przez rodzinę von Koppa, powiększony o dobudówkę w trzecim ćwierćwieczu XIX w. przez Juliusa Rosenbauma. Zabytek kilkukrotnie remontowany, między innymi w ostatnich latach. Budynek murowany z cegły i kamienia, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty niskimi cztero- i trzyspadowymi dachami wykonanymi z blachy. Fasada korpusu pięcioosiowa, z centralnym jednoosiowym ryzalitem mieszczącym główne wejście, poprzedzone schodami. Ryzalit wieńczy trójkątny przyczółek z zegarem. Elewacja ogrodowa korpusu siedmioosiowa, z trzyosiowym ryzalitem i tarasem. W dobudówce od strony parku parterowy pięcioboczny ryzalit, zamknięty balkonem. Bogato zdobione elewacje zachowały liczne detale architektoniczne: boniowane przyziemie, prostokątne obramowania otworów okiennych, fryz w ryzalicie fasady, podziały ramowe za pomocą lizen i gzymsów (między kondygnacjami i wieńczącego). Szczególnie efektowny jest fryz i wieńczący gzyms konsolkowy. Układ wnętrz w korpusie dwutraktowy, z korytarzem między traktami, a w dobudówce jednotraktowy z korytarzem. Piwnice nakryte sklepieniami żaglastymi, w pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy z sufitami. Do pałacu przylega park krajobrazowy założony około połowy XIX w. W drzewostanie parku wyróżnia się aleja grabowo-lipowa. W pobliżu zachowane zrujnowane zabudowania dawnego folwarku: obora i stodoła.
Zabytki w Wawrzyszowie
Do rejestru zabytków w Wawrzyszowie wpisano kościół ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki filialny p.w. Matki Boskiej Loretańskiej (14.07.2008r., nr rej.: A/1073); park (27.12.1984r., nr rej.: 585). Z nieznanych powodów w rejestrze nie znalazło się miejsce dla pałacu w Wawrzyszowie, dla dobra budynku ta sytuacja powinna ulec zmianie.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Wawrzyszowa zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące między innymi z Grodkowa i Strzelina. Ze względu na trudności z przesiadką nie polecam tej formy dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK378 w stronę Strzelina. Wawrzyszów leży przy tej ostatniej trasie. Pałac znajduje się na lewo od głównej drogi (DK378). Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 145km. Samochód można zaparkować tuż obok pałacu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2012 r.
