Powiat wrocławski, gmina Mietków
(nazwa niemiecka Lorzendorf, Kreis Neumarkt, od 1932r. Kreis Breslau)
Zabytki w Wawrzeńczycach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Wawrzeńczycach.
W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca, plebanię, zespół pałacowy: brama wjazdowa, park.
Miejscowość wzmiankowano w 1360 roku jako Laurencii villa. Od 1569 roku majątek w Wawrzeńczycach należał do młodszej linii rodu von Saurma-Jeltsch. W 1570 roku Achatius baron Saurma von und der Jeltsch ufundował fideikomis złożony z dóbr Wawrzeńczyce i Górna Stróża. W miejscowym kościele przetrwała płyta nagrobna kolejnego właściciela majoratu Hansa von Saurma-Jeltsch (zm. 1602r.). Linia rodu w Wawrzeńczyc wygasła w 1677 roku wraz ze śmiercią Hansa Christopha (wzmiankowanego w miejscowości od 1665 roku). Następnie fideikomis przeszedł na własność przedstawicieli starszej linii mającej siedzibę w Jelczu w księstwie wrocławskim. W drugiej połowie XVIII wieku właścicielem dóbr był Johann Georg baron von Saurma (ur. 1743r., zm. 1808r.). W 1795 roku w Wawrzeńczycach znajdował się pałac, folwark, katolicki kościół filialny, plebania, szkoła, młyn wodny, browar, kuźnia, 5 gospodarstw kmieci, 20 zagrodników, 4 chałupników oraz 14 innych domostw. W sumie w 47 budynkach mieszkało 267 osób. W 1808 roku fideikomis odziedziczył Johann Anton von Saurma (ur. 1779r., zm. 1836r.), syn Johanna Georga. W 1830 roku w Wawrzeńczycach wzmiankowano 55 domów, pałac, folwark, 330 mieszkańców, w tym 142 katolików, katolicki kościół, młyn wodny, browar oraz gorzelnię. Następnie dobra należały krótko do Alexandra von Sauerma-Jeltsch (ur. 1804r., zm. 1841r.), syna Johanna Antona. Baron Alexander von Sauerma-Jeltsch 15 października 1840 roku otrzymał od króla Prus Fryderyka Wilhelma IV tytuł hrabiowski. Z małżeństwa z Luise hrabianką von Frankenberg-Ludwigsdorf (ur. 1807r., zm.1876r.) miał trzech synów: Johanna Josepha Arthura (ur. 1831r., zm. 1878r.), Johanna Antona (ur. 1836r.) i Johanna Hugo (ur. 1837r.). W opisie miejscowości z 1845 roku jako właściciele majątku zostali wymienieni wszyscy trzej: Arthur, Anton i Hugo hrabiowie von Saurma. Ponieważ byli małoletni dobra znajdowały się pod opieką zarządców. W Wawrzeńczycach znajdowało się 59 domów, pałac, folwark, katolicki kościół, katolicka szkoła, młyn wodny, browar, gorzelnia oraz hodowla 1000 owiec merynosów i 174 sztuk bydła. Wieś liczyła 414 mieszkańców, w tym 199 ewangelików.
Pałac na litografii z teki Alexandra Dunckera z połowy XIX wieku
Źródło: Duncker Alexander, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, t.1-16, Berlin 1857-1883
Po uzyskaniu pełnoletności jedynym właścicielem fideikomisu został Arthur hrabia von Saurma-Jeltsch. Był on porucznikiem, rycerzem orderu Joannitów, w latach 1871-1874 członkiem niemieckiego Reichstagu z ramienia Partii Rzeszy Niemieckiej. W 1857 roku poślubił Laurę hrabiankę Henckel von Donnersmarck (ur. 1838r., zm. 1931r.), wdowę po Hipolicie Marii von Renard (ur. 1831r., zm. 1855r.). Miał z nią trójkę dzieci: Johannę Laurę Luise (ur. 1857r., zm.1884r.), Johanne Terese (ur. 1858r.) i Johanna Arthura Hugo Alexandra (ur. 1862r., zm. 1919r.). W 1878 roku majorat odziedziczył jedyny syn. W 1894 roku należący do porucznika Arthura hrabiego von Saurma-Jeltsch majątek w Wawrzeńczycach liczył 440ha, w tym 247ha pól uprawnych, 37ha łąk, 134ha lasów, 8ha stawów, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia oraz młyn wodny. Generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był dyrektor Schröer. Właściciel majoratu w tym czasie mieszkał w Poczdamie. Żoną Arthura von Saurma-Jeltsch była Alexandrine Marie hrabianka von Karnice-Karnicka (ur. 1870r., zm. 1939r.).W 1919 roku majorat otrzymał w spadku ich syn Karl Anton von Saurma (ur. 1898r., zm, 1943r.). W 1921 roku majątkiem w Wawrzeńczycach zarządzał jego krewny Max baron von Saurma-Jeltsch, major w stanie spoczynku, z Jerzmanowej w powiecie głogowskim. Przed 1926 rokiem Karl Anton objął osobiste rządy w Wawrzeńczycach. Jednocześnie dobra w Górnej Stróży pozostały w rękach Maxa. W 1927 roku Karl Anton poślubił Marię Lory Elisabeth Margarete z domu von Matuschka (ur. 1900r., zm. 1962r.), z linii rodu z Polskiej Cerekwi w powiecie kozielskim. W 1937 roku majątek kapitana Karla Antona hrabiego Saurma von der Jeltsch-Lorzendorf liczył 402ha, w tym 185ha pól uprawnych, 36ha łąk, 152ha lasów, 5,5ha stawów, 2,5ha parku, 2ha ogrodu, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Karl Anton poległ w czasie drugiej wojny światowej, w 1943 roku na froncie wschodnim, w okolicach Charkowa.
Pałac na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/6004431,foto.html?idEntity=511652 (dostęp: 27.12.2021r.)
Starsza niewielka siedziba rodu von Saurma-Jeltsch została w 1792 roku zastąpiona przez pałac. W drugiej połowie XIX wieku Johanna Josepha Arthura (ur. 1831r., zm. 1878r.) rozbudował rezydencję dodając do niej wieżę i dodatkowe skrzydło. W wyniku przebudowy pałac otrzymał neogotycki kostium. Rozbudowano i powiększono także park, w którym wzniesiono nowe obiekty. W parku urządzono aleje i osie widokowe, skierowane na Karkonosze i masyw Ślęży. Pałac był budowlą dwuskrzydłową, dwu- i trzykondygnacyjną, nakrytą wielospadowymi dachami o niewielkim nachyleniu połaci. Bryłę budynku urozmaicały wieże, ryzality, tarasy, ganki. Elewacje ozdabiał neogotycki detal: krenelaż, sterczyny, ostrołukowe okna, nadokienniki. Dominantą obiektu była kwadratowa wieża, zbudowana w miejscu połączenia dwóch skrzydeł. Pałac został uszkodzony w czasie działań wojennych w 1945 roku. Zrujnowaną budowlę rozebrano w latach 70-tych XX wieku. Dziś z rezydencji pozostały fragmenty fundamentów i piwnic. Przetrwał zaniedbany park z pojedynczymi cennymi okazami starodrzewu, m.in. cyprysa błotnistego, tsugi kanadyjskiej. Na środku dawnego dziedzińca folwarcznego, wśród zaniedbanych budynków bajoro, dawny staw, z resztkami ozdobnej fontanny. Pozostałości imponującej bramy wjazdowej, w formie ogromnych cylindrycznych słupów, prowadzą dziś na teren prywatnej posesji. Połączenie epok wygląda dość kuriozalnie. Za bramą ciekawy okaz platana klonolistnego.
Pałac w latach 30-tych XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/744637,foto.html?idEntity=511652 (dostęp: 27.12.2021r.)
Wawrzeńczyce położone są około 35 kilometrów na południowy-zachód od Wrocławia. Najszybszy dojazd zapewnia autostrada A4, z której należy zjechać na węźle Kąty Wrocławskie. Dalej dojazd lokalnymi drogami przez Nową Wieś Kącką i Stróże. Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem znajduje się w południowej części Wawrzeńczyc.
Przybliżona lokalizacja nieistniejącego pałacu:
50.992197980443095, 16.647101528885845
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2021r.
