Powiat wrocławski, gmina Kobierzyce
(nazwa niemiecka: Wirrwitz, w latach 1937-1945 Konradserbe, Kreis Breslau)
Rys historyczny i stan obecny
Początki miejscowości sięgają pierwszej połowy XIV wieku. Wioskę wzmiankowano w 1339 roku jako Wirbicz, a w 1346 i 1380r. pod nazwą Wirbitz. W 1540 i 1554 roku właścicielem dóbr w Wierzbicach był Friedrich von Gutthäter. Następnie majątek przeszedł w ręce rodu von Reibnitz. W Wierzbicach wzmiankowano Dippranda von Reibnitz (zm.1575r.), Hansa von Reibnitz (zm.1596r.) i Adama von Reibnitz (zm. około 1612r.). Około 1730 roku właścicielem Wierzbic był baron Hildebrand Rudolph von Hundt und Altgrottkau (zm.1746r.). W 1795r. posiadłość należała do rodziny von Schweinitz. W tym czasie w Wierzbicach mieszkało 500 osób. W miejscowości znajdował się pałac, dwa folwarki, kościół katolicki, probostwo, dwie szkoły, młyn, piekarnia i browar. W 1830 roku w 88 domów w Wierzbicach żyło 573 mieszkańców, w tym 48 katolików. W ciągu następnych piętnastu lat ilość budynków nie uległa zmianie, za to liczna mieszkańców wzrosła do 712, w tym 75 katolików. W 1845 roku jako właściciela majątku w Wierzbicach wymieniono hrabiego H.S.G. von Schweinitz und Krain. Na folwarku hodowano m.in. 1555 owiec merynosów. W latach 1856-1858 posiadłość była własnością hrabiego Karla von Harrach. Około 1861r. majątek nabył kupiec Eduard Kramsta ze Świebodzic (in Freiburg). W 1875 roku dobra odziedziczyła Pani Anna von Wietersheim z Bogdanowa (in Neuhof, Kreis Striegau), z domu von Kramsta (ur.1840r., zm.1900r.), małżonka Alfreda Gustava Eduarda von Wietersheim (ur.1830r., zm.1894r.) . W 1886 roku dobra liczyły 377ha, w tym 326ha pól uprawnych, 32ha łąk, 1ha pastwisk, 8ha lasów, 10ha dróg i podwórzy gospodarczych. W miejscowości znajdował się młyn parowy. Na folwarku hodowano konie, krowy, świnie oraz 700 sztuk owiec. W 1900 roku posiadłość otrzymał w spadku porucznik Eugen von Wietersheim. Nowy właściciel mieszkał przeważnie w Bogdanowie. Przed 1905 rokiem z części należących do niego dóbr utworzył fideikomis (Fideikommissherschafft Wirrwitz). Powierzchnia fideikomisu wynosiła 1200ha, w tym majątku Wierzbice 648ha. Funkcję pełnomocnika pełnił w 1909 i 1912 roku dr W. Wutke z Wierzbic. W 1912 roku dobra Wierzbice liczyły 648ha, w tym 612ha pól uprawnych, 14ha łąk, 6ha lasu, 16ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1915 roku po śmierci Eugena von Wietersheim właścicielem majoratu został jego niepełnoletni syn Hans Christoph. Prawnym opiekunem była wdowa Pani Maria-Therese von Wietersheim, z domu von Colmar z Morawy (auf Schloss Muhrau). Powierzchnia fideikomisu spadła do 995ha, a dóbr Wierzbice do 562ha. Gospodarstwami zarządzał dyrektor ziemski Theodor Kunze z Wierzbic. Pełnił on te funkcje przynajmniej do 1930 roku. W 1937 roku właścicielem fideikomisu (Fideikommissherschafft Konradserbe) pozostawał porucznik Hans Christoph von Wietersheim. Wchodzące w skład majoratu majątki liczyły 996,9ha, w tym Wierzbice 560,2ha: 493,1ha pól uprawnych, 37,2ha łąk, 0,9ha pastwisk, 0,4ha stawów, 11ha lasów, 8,4ha ogrodu, 9,2ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwami zarządzał oberinspektor Reinhold Hegenloch, a folwark w Wierzbicach prowadził inspektor Ebelsbacher. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłości rodziny von Wietersheim przejęło państwo polskie. Pałac w Wierzbicach już w 1945 roku przekazano Zgromadzeniu Sióstr od św. Józefa, które utworzyły w nim ochronkę dla sierot. W 1950 roku ochronkę przejęło Zrzeszenie Katolickie „Caritas” i zmieniło jej nazwę na Dom Dziecka. Następnie w 1961 roku Dom Dziecka przekształcono w Zakład Leczniczo – Wychowawczy dla dzieci kalekich. W latach 1974-1978 przeprowadzono gruntowny remont wnętrz pałacu. Od 2001 roku ośrodek prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr od św. Józefa funkcjonuje pod nazwą Zakład Opiekuńczo – Leczniczy dla Dzieci. W ostatnich latach odnowiono elewacje pałacu, a na otaczającym go terenie zbudowano nowoczesne budynki mieszkalne spełniające standardy dla osób niepełnosprawnych. Teren wokół ośrodka otoczony ogrodzeniem. Pałac można zobaczyć z zewnątrz, z pewnej odległości i nie z każdego kierunku.
Oficjalna strona internetowa
http://wierzbice.jozefitki.pl/?k=1,1,1,,0
Pałac
W Wierzbicach już w czternastym stuleciu wzmiankowano wieżę mieszkalną. Około 1600 roku rodzina von Reibnitz wybudowała jako swoją siedzibę renesansowy dwór. W 1730 roku baron Hildebrand Rudolph von Hundt und Altgrottkau rozbudował dwór według projektu Christopha Hacknera. W ten sposób powstała barokowa trzyskrzydłowa rezydencja założona na planie litery „C”. Na przełomie XVIII i XIX wieku pałac otrzymał kostium klasycystyczny. Budynek murowany z cegły, potynkowany, trzyskrzydłowy, podpiwniczony, o skrzydłach parterowych i dwukondygnacyjnych, nakrytych dachami dwu-, czterospadowymi oraz mansardowym z lukarnami. Korpus o podziałach ramowych wykonanych za pomocą gzymsów i pilastrów. Elewacja północna dziewięcioosiowa z centralnym trzyosiowym ryzalitem pozornym mieszczącym obecnie nie użytkowane główne wejście. Po bokach tego wejścia dwa kartusze herbowe. W pobliżu pałacu wznoszą się nowsze zabudowania mieszkalne. Na południe od rezydencji położony jest dawny park.
Zabytki w Wierzbicach
Do rejestru zabytków w Wierzbicach wpisano zespół kościoła parafialnego (9.08.1995r., nr rej.: 714/W): kościół parafialny p.w. Bożego Ciała i MB Częstochowskiej, cmentarz grzebalny przy kościele, plebanię, ogrodzenie z bramami i furtą; zespół pałacowy: pałac (22.08.1966r., nr rej.: 1819) i park (24.07.1976r., nr rej.: 368/W). W ewidencji zabytków znalazły się ponadto: dom zarządcy, stajnia, budynek pomocniczy przy stajni, budynek gospodarczy (ul. Kątecka przy nr 3), dwie obory, dwie stodoły, brama (ul. Kątecka 3), gorzelnia – obecnie dom mieszkalny (ul. Kątecka 7).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Wierzbic zapewniają autobusy linii 862 kursujące z przystanku Wrocław Dworzec Główny PKP przez Bielany Wrocławskie, Kobierzyce. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie trasami S8 i DK8 w kierunku Kłodzka. Za Kobierzycami z DK8 najlepiej skręcić w prawo w DK346 prowadzącą do Wierzbic. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 180km. Zespół pałacowy (ul. Lipowa 44) znajduje się w centrum Wierzbic, na zachód od kościoła parafialnego i po prawej stronie drogi prowadzącej do Cieszyc. Samochód można zaparkować w pobliżu kościoła.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2013 r.
