Powiat kluczborski, gmina Wołczyn
(nazwa niemiecka: Polnisch Würbitz, w latach 1936-45 Oberweiden, Kreis Kreuzburg)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości, wymienionej pod nazwą Polnischin Wirbicz, pochodzi z 1406 r. Pod koniec XVI w. w dokumentach jako właściciel Wierzbicy Górnej występuje Adam II (ur. 1560) Posadowski von Postelwitz, posiadacz licznych włości w okolicy Wołczyna. Po śmierci Adama II następuje podział majątku pomiędzy jego synów, którzy dają początek nowym gałęziom rodu: Joachima Aleksandra – założyciela Domu Wierzbica Górna, Henryka – twórcę Domu Wołczyn, Abrahama Adama – pierwszego z Domu Świniary i Wierzbica Dolna. Syn Joachima Aleksandra, Joachim Henryk w 1634 r. utracił Wierzbicę Górną. Kolejny znany właściciel tego majątku to Zygmunt Sylwiusz von Salisch, który w 1734 r. sprzedał wioskę Joachimowi Wacławowi von Naefe. Następnie Wierzbica Górna należała do Sylwiusza Aleksandra von Naefe, a w drugiej połowie XVIII w. do rodziny von Eben z Rożnowa. W 1792 r. posiadłość była już w rękach von Reichenbachów. W 1905 r. właścicielem dóbr wierzbickich był Rudolf von Reiswitz. Pozostały one w posiadaniu jego potomków do 1945 r. Po drugiej wojnie światowej majątek został upaństwowiony i na jego bazie stworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Po upadku PGR zespół pałacowo-folwarczny przeszedł pod zarząd kolejnych państwowych agencji. Obecnie opiekuje się nim Agencja Nieruchomości Rolnych O/T w Opolu.
Pałac
Rezydencja w Wierzbicy Górnej została wzniesiona około 1791 r., w znacznym stopniu przebudowana w 1911 r. dla barona Rudolfa von Reiswitz. Po 1945 r. pałac przez wiele lat nieprawidłowo użytkowany, między innymi w części wykorzystywany jako magazyn zboża i siana, został doprowadzony do ruiny. Znaczne uszkodzeniu uległy wnętrza rezydencji, a zwłaszcza zdobiące parter polichromie. Agencja Nieruchomości Rolnych próbuje sprzedać zabytek, jak dotąd bezskutecznie. Pałac można zobaczyć z zewnątrz, wnętrza są zabezpieczone przed wejściem. Na północ i północny zachód od pałacu znajdują się budynki gospodarcze dawnego folwarku rozłożone wokół dwóch podwórzy gospodarczych. Szczególnie godne uwagi są budynki dawnej kuźni oraz stajnia z masztalernią usytuowana na zachód od rezydencji, przy bramie wjazdowej. Na południe od pałacu rozciąga się park o powierzchni 4,24 ha. Park założony w XVIII w. należy do parków w typie barokowo-klasycystycznym z elementami parku krajobrazowego. Jego drzewostan tworzą grab zwyczajny, lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, buk zwyczajny, klon pospolity, klon jawor, kasztanowiec zwyczajny, świerk kłujący. Szczególnie warto zwrócić uwagę na aleję lipowo-grabową.
Późnobarokowy pałac z elementami klasycystycznymi, murowany z cegły, pierwotnie potynkowany. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony sklepionymi piwnicami, parterowy, nakryty wysokim dachem mansardowym z naczółkami. Fasada (elewacja północna) jedenastoosiowa, z centralnie umieszczonym trójosiowym dwukondygnacyjnym ryzalitem, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Na osi prostokątny ganek, z wejściem zamkniętym półkoliście, nad nim niewielki taras. Przed frontem pałacu znajduje się ogrodzenie murowane ze słupków, pierwotnie zwieńczonych kamiennymi kulami. Elewacja ogrodowa powtarzała układ fasady, obecnie przekształcona, z dobudowanym piętrem konstrukcji szkieletowej, pozbawiona tynku. Krótsze elewacje trzyosiowe. Elewacje zachowały resztki dawnych zdobień, fragmenty boniowania naroży, uszatych obramień okiennych, pary uproszczonych pilastrów z belkowaniem we frontowym ryzalicie. Układ wnętrz przebudowany w 1911 r., dwutraktowy, z sienią i salonem na osi. Większość pomieszczeń nakryta sufitami z dekoracją fasetową, jedynie w dawnej kuchni sklepienie kolebkowe. Na ścianach parteru przetrwały resztki bogatej dekoracji malarskiej pochodzącej z około 1800 r. Wśród licznych scen rodzajowych o charakterze romantycznym, przedstawiających ruiny, krajobrazy, ogrody, znalazł się również kościół z Wierzbicy Górnej. Fatalny stan techniczny budynku zagraża istnieniu tych cennych malowideł.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Wierzbicy Górnej jest bardzo dobry dojazd komunikacją publiczną. W miejscowości znajduje się dworzec kolejowy na trasie Kluczbork – Wrocław oraz przystanek PKS-ów kursujących z Kluczborka. Z Katowic i Tarnowskich Gór do Kluczborka jeżdżą pociągi, dalej podróż można kontynuować koleją lub autobusem. Wybierającym dojazd samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie DK 11 w kierunku Poznania do Kluczborka. Z Kluczborka DK 42 w stronę Namysłowa, trasa ta przecina Wierzbicę Górną, w miejscowości na skrzyżowaniu przy kościele, należy skręcić w lewo w boczną drogę, zespół folwarczno-dworski znajduje się na lewo od tej ulicy. Odległość: w jedną stronę około 125 km. Na miejscu samochód można zaparkować obok wjazdu na teren gospodarstwa rolnego.
Damian Dąbrowski,
Luty 2010 r.
