Powiat dzierżoniowski, gmina Niemcza
(nazwa niemiecka: Groß Wilkau, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Reichenbach)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1370r.
Właściciele majątku: w XV w. rodzina von Reibnitz. W 1473 lub 1478r. Diprand von Reibnitz sprzedał miejscowość swojemu wujowi Nickelowi von Nimitz. Nickel von Nimitz wzniósł w Wilkowie Wielkim rezydencję w formie wieży mieszkalnej. W rękach jego potomków majątek pozostał do połowy XVII w. Około 1600r. Christoph von Nimitz rozbudował rezydencję, w formie renesansowego dworu, z dwoma ryzalitami. Jeden z ryzalitów wchłonął pochodzącą z XV w. wieżę mieszkalną. Po śmierci w 1640r. Christopha von Nimitz, ostatniego przedstawiciela rodu, dobra w Wilkowie Wielkim przejęli książęta brzescy, od których w 1647r. odkupił je hrabia Carl Heinrich von Zierotin z Prus (zm. 1685r.). Po bezpotomnej śmierci syna Carla Heinricha w 1689r. Wilków Wielki przeszedł na własność cesarza Leopolda I i został włączony w skład dóbr kameralnych. W 1694r. Habsburgowie sprzedali majątek baronowi Hieronymusowi von Scalvini. Kolejnymi właścicielami miejscowości byli: pułkownik Eduard von Golloway (od 1709r.), pułkownik Franz Eugen von Gallardi, hrabia Franz Weighard von Hoffman (od 1721r.), Christian Friedrich von Tschirschky und Bögendorf (od około 1730r.), Ernst Friedrich Gottlob von Tschirschky (zm. 1748r.). Dwór w Wilkowie Wielkim został przebudowany w pierwszej ćwierci XVIII w., wobec często zmieniających się właścicieli majątku trudno określić który z nich był fundatorem renowacji rezydencji. Po śmierci Ernsta Friedricha posiadłość odziedziczyła wdowa po nim Luise Margarethe von Tschirschky z domu von Zedlitz. W 1751r. sprzedała ona Wilków Wielki Karlowi Friedrichowi von Pfeil z pobliskiego Przerzeczyna. W rękach rodziny von Pfeil dobra pozostały do 1840r. Następnie majątek należał do rodziny von Koschembahr i von Chappuis. W 1866r. w czasie wojny prusko-austriackiej w dworze w Wilkowie Wielkim utworzono lazaret. Dwa lata później budynek był opuszczony. Około 1870r. rezydencja została przebudowana. W księgach adresowych z lat 1886-1912 jako właściciel posiadłości w Wilkowie Wielkim liczącej ponad 330 ha wymieniany był Carl von Chappuis. W 1921r. majątek należał od jego dziedziców, między innymi Ernsta von Chappuis. Od spadkobierców Carla von Chappuis w 1927r. dobra o powierzchni 335 ha nabył Willy Rodatz. Pozostał on właścicielem majątku do 1945r. Po zakończeniu drugiej wojny światowej dobra zostały znacjonalizowane, a dwór przekazano w zarząd Ośrodkowi Hodowli Zarodowej z Przerzeczyna-Zdroju. Zakład urządził w zabytku biura i mieszkania dla pracowników. Pod zarządem Ośrodka Hodowli dwór był wielokrotnie remontowany: 1961, 1968, 1971 i 1992r., dzięki czemu do obecnych czasów przetrwał w dobrym stanie. W 2010r. zabytek był przeznaczony na sprzedaż. Obecnie prawdopodobnie jest własnością prywatną. Teren wokół ogrodzony, zabytek jest dobrze widoczny również zza ogrodzenia.
Dwór
Renesansowy dwór z przełomu XVI i XVII w. wzniesiony w miejscu starszej wieży obronnej, wielokrotnie przebudowywany i modernizowany. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, trójkondygnacyjny, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachami dwuspadowymi. Fasada dziesięcioosiowa, o częściowo zmienionym układzie otworów okiennych, zamknięta po bokach dwoma ryzalitami. Elewacje o podziałach ramowych, z pilastrami w wielkim porządku i gzymsami między kondygnacjami. Naroża budynku ozdobione boniowaniem, fragmenty elewacji zachowały dekorację sgraffitową. Dwór wieńczy osiem wydatnych szczytów o bogatej dekoracji. Okna w kamiennych i tynkowych obramowaniach. Zachowany kamienny portal ostrołuczny z XV w., pozostałość po wieży mieszkalnej. Układ wnętrz dwutraktowy z centralnie usytuowaną sienią. W pomieszczeniach przyziemia zachowane sklepienia kolebkowe, krzyżowe i odcinkowe, w salach na wyższych kondygnacjach sufity z fasetą i dekoracją stiukową. Do dworu przylega niewielki park krajobrazowy.
Zabytki w Wilkowie Wielkim
Do rejestru zabytków w Wilkowie Wielkim wpisano kościół filialny p.w. Serca Pana Jezusa (13.08.1965r., nr rej.: 1369) i dwór – w decyzji zespół zamkowy: zamek (6.06.1957r., nr rej.: 466), park (8.09.1980r., nr rej.: 841/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
W Wilkowie Wielkim zatrzymują się nieliczne pospieszne autobusy PKS kursujące z Kłodzka, Stronia Śląskiego, Wrocławia i Ząbkowic Śląskich. Z Górnego Śląska najlepiej wybrać wariant dojazdu z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. Z Łagiewnik do Wilkowa Wielkiego prowadzi DK8, dwór znajduje się w centrum miejscowości, na lewo od tej trasy. Odległość z Gliwic w jedną stronę około 175 km. Na miejscu nie ma dobrego parkingu, samochód najlepiej zostawić na poboczu jednej z bocznych ulic.
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2011 r.
