Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Wilkau, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Wilkowie Średzkim
Do rejestru zabytków w Wilkowie Średzkim został wpisany kościół filialny p.w. św. Mateusza, nr rej.: A/1169/1668 z 7.05.1966r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół folwarczny: dom zarządcy dóbr (nr 11), trzy oficyny mieszkalne (nr 8-10), dwa spichlerze, cztery obory, oborę z kuźnią, stodołę, park dworski, mur graniczny.
Miejscowość wzmiankowano w 1305 roku jako Wilkow, w 1322 roku jako Wylcowicz, a w 1795 roku pod nazwą Wilkau. W latach 1928-1945 Wilków Średzki był połączony z Sobkowicami. W XIV w. właścicielami dóbr rycerskich w Wilkowie byli m.in. Mathias z Wylcowicz, Pasco Radac, Heinemann Rhadag oraz Mikołaj Czobtow. W 1400 r. Henryk i Mikołaj Segemar sprzedali czynsz z połowy tutejszego folwarku wikariuszowi katedry wrocławskiej Mikołajowi Himdorffowi. W XVI wieku wieś należała do rodu von Gruttschreiber. W 1581 dobra tytułem zastawu przeszły w posiadanie mieszczan wrocławskich Sebastiana Helbig i Hansa Thielisch. Kolejny właściciel majątku Ehrhardt von Kienheim, sprzedał go braciom von Schellendorf. W 1604 r. wdowa po panu Schieferdecker, sprzedała posiadłość Georgowi Pförtner. Około 1668 r. kolejna wdowy, do której należał Wilków Średzki wniosła wieś w wianie swemu drugiemu mężowi panu Clausnitz. W 1704 r. zmarł Ernst Friedrich von Clausnitz. Wdowa po nim Judyta Rosina von Clausnitz, przekazała majątki w Wilkowie Średzkim, Jugowcu, Wojczycach i Radeczu jako darowiznę kolegium jezuickiemu we Wrocławiu. Po sekularyzacji zakonu na Śląsku w 1776 r., majętności jezuitów, zostały włączone do śląskiego funduszu szkolnego, który przekazany został w zarząd powołanej w tym celu Generalnej Administracji Szkolnej, działającej pod nadzorem królewskiej kamery wojenno-dominalnej we Wrocławiu. Dobra często oddawano w dzierżawę. W 1788 r. majątek zakupił Franz Carl von der Osten. Pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1795 roku. W opisie Wilkowa Średzkiego z tego roku wzmiankowano pański folwark, kościół filialny, 4 gospodarstwa wolnych i 14 gospodarstw zagrodników omłockowych oraz 4 inne domostwa oraz karczmę. Wieś liczyła 26 zagród zamieszkałych przez 190 osób. W 1830 r. dobra należały do wdowy Bies. W Wilkowie wzmiankowano dwór, 53 domy, 349 mieszkańców, w tym 109 ewangelików, katolicki kościół i szkołę, wiatrak oraz przynależną do wsi kolonię Wnorów (Karlsberg). W 1840 roku majątek za 52500 talarów reńskich nabył wyższy urzędnik Braunesch. Pięć lat później dobra były w rękach jego spadkobierców. W Wilkowie Średzkim znajdował się dwór, 56 domów, katolicki kościół i szkoła, wiatrak, 11 rzemieślników, 6 handlarzy, hodowla 1600 owiec merynosów. Wieś liczyła 417 mieszkańców, w tym 117 ewangelików, 11 rzemieślników i 6 handlarzy. Do Wilkowa należała kolonia Wnorów. Ludność ewangelicka podlegała pod parafię w Piotrowicach. Około 1856 roku dobra nabył producenta sukna Henryka Leopolda Schöllera (ur. 1792r., zm.1884r.) pochodzącego z Düren z Rheinlandu. W latach 1873-1886 majątek dzierżawił Schander, mieszkający w rezydencji w Wilkowie Średzkim. Następnie włości otrzymał w spadku Arnoldowi Schöller (ur.1847r., zm.1923r.) z Düren, wnuk Henryka Leopolda. W księgach adresowych odnotowany obok niego jako drugiego właściciela Carla Skene z Wrocławia. W 1894 roku posiadłość w Wilkowie Średzkim liczyła 434ha, w tym 390ha pól uprawnych, 29ha łąk, 6ha lasów, 6ha pastwisk, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1923 r. połączone majątki w Wilkowie Średzkim i Sobkowicach odziedziczyły małoletnie wnuki Arnolda Schöller. W posiadaniu rodziny Schöller dobra pozostawały do 1945 r. W 1937 roku powierzchnia włości wynosiła 615ha, w tym 542ha pól uprawnych, 33ha łąk, 17ha lasu, 23ha dróg, podwórzy gospodarczych oraz innych użytków. Po 1945 r. majątek rodziny Schöller został przejęty przez państwo polskie. Na folwarku urządzono Zakład Rolny, podlegający pod PGR w Rakoszycach.
Dwór w Wilkowie Średzkim w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/8766611,foto.html?idEntity=505948 (dostęp: 6.03.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/7991543,foto.html?idEntity=505948 (dostęp: 6.03.2022r.)
Źródło: https://polska-org.pl/6935334,foto.html?idEntity=505948 (dostęp: 6.03.2022r.)
Północną pierzeję majdanu tworzą dom zarządcy dóbr (dwór) nr 11, z pocz. XIX w., do którego przylega od zachodu spichlerz, z sygnaturką zegara na dwuspadowym dachu. Dawny dwór to budynek murowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem naczółkowym w lukarnami. Siedziba skierowana fasadą w kierunku folwarku. Fasada siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem poprzedzonym drewnianym gankiem. Elewacje budynku uproszczone, zachowały wydatny gzyms wieńczący.
Zabudowa folwarku pochodzi z 3 i 4 ćw. XIX w. i jest zgrupowana wokół rozległego, prostokątnego dziedzińca gospodarczego, z wjazdem od południa i wschodu. Dwór (dom zarządcy) poprzedza gazon, przechodzący w kierunku północno-wschodnim w niewielkie zadrzewienie parkowe, urządzone na pocz. XX w. na terenie dawnych ogrodów użytkowych.
Wilków Średzki położony jest około 16 kilometrów na południowy-wschód od Środy Śląskiej. Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka Środa Śląska – Kąty Wrocławskie. Dawny majątek znajduje się w centrum Wilkowa Średzkiego, na wschód od wspomnianej DW346.
Dokładna lokalizacja dworu:
51.066118986206234, 16.70464498284536
Damian Dąbrowski,
Marzec 2022r.