Powiat wałbrzyski, miasto, dzielnica Podgórze
(nazwa niemiecka Waldenburg, Kreis Waldenburg)
Do rejestru zabytków zamek „Nowy Dwór” (ruina), XIV-XV w., 1570r., wpisano dnia 19.03.1960r., pod nr rej.: A/684/660.
Zamek wzniesiony na wysokiej na 620 m n.p.m. Górze Zamkowej wzmiankowano po raz pierwszy w 1364 roku. Początkowo nazywał się Waldenburg. W dokumentach z 1394 roku warownia występuje już pod nazwą Newe Haus i Newe Hus. W kolejnych wiekach nazwę w różny sposób przekształcano, ale oznaczała ona Nowy Dwór. Zamek przynajmniej do połowy XIV wieku był własnością książęcą. Następnie w drugiej połowie tego stulecia znalazł się w rękach Ulricha Schoffa I (Starszego). Kilkadziesiąt lat później, w 1426 roku inny Ulrich Schoff odsprzedał twierdzę Johannesowi von Liebenthalowi. Po rodzie von Liebenthal kolejnymi właścicielami zamku w XV wieku byli: Hermann von Czettritz z Czarnego Boru (od 1434r.), Hans von Czettritz (do 1462r.), Hans Czettras z Książa (od 1462r.), król Maciej Korwin (1475r.), Georg von Czettritz (1489r.), Fabian von Tschirnhaus z Niedźwiedzic (1490r.), Hans von Czettritz (1492r.). Z zamkiem powiązane były dobra Wałbrzych oraz Biały Kamień, Podgórze i Sobięcin. Jak widać Czettritzowie wielokrotnie nabywali warownię, a następnie ją tracili, jednak od 1492 roku aż do drugiej połowy XIX wieku zamek Nowy Dwór i związane z nim majątki pozostały w rękach tej rodziny.
Rekonstrukcja zamku z 1931 r. (wg W. Bremera)
Źródło: https://polska-org.pl/856346,foto.html?idEntity=535018 (dostęp: 7.03.2019r.)
Rycina przedstawiająca rekonstrukcję zamku Nowy Dwór
Źródło: https://polska-org.pl/654194,foto.html?idEntity=535018 (dostęp: 7.03.2019r.)
Na mocy testamentu z 1860 roku sporządzonego przez Amelię Fryderykę Wilhelminę baronową von Dyherrn-Czettritz, z domu von Rabena jedynym spadkobiercą dóbr został rzymskokatolicki proboszcz z Sobięcina Franz Gyrdt. Po śmierci proboszcza w 1871 roku włości nabyli Hochbergowie z Książa i zarządzali nimi do 1945 roku.
Wałbrzych i Góra Zamkowa około 1900 roku
Źródło: https://polska-org.pl/5898353,foto.html?idEntity=535018 (dostęp: 7.03.2019r.)
Początki zamku nie są znane. Powstanie warowni wiąże się z księciem Bolkiem I Surowym (około 1293r.), bądź Bolkiem II Małym (przed 1364r.). Zamek zniszczony przez mieszczan zgorzeleckich został odbudowany przez Ulricha Schoffa I. Warownię rozbudowano w 1402 roku. Jej losy w czasie wojen husyckich nie są zbyt dobrze rozpoznane. Według różnych twierdzeń zamek był oblegany, zdobyty, bądź też w ogóle nie objęły go walki. W 1434 roku po raz kolejny powiększono twierdzę. Na przestrzeni XVI i XVI wieku rozbudowano podzamcze. W 1581 roku zamek został zniszczony przez pożar. Odtąd niezamieszkały powoli zmieniał się w ruinę. O obronności miejsca przypomniano sobie w czasie wojny trzydziestoletniej, kiedy to wzniesiono dwa nowe bastiony: wschodni i zachodni. Po zakończeniu działań wojennych kolejnych prac budowlanych już nie prowadzono. Warownia w drugiej połowie XVII wieku ostatecznie zmieniła się w ruinę. W połowie XIX wieku z myślą o turystach w zachodniej części ruin zbudowano letni pawilon z ławami i krzesłami. W 1903 roku na zamku prowadzono pierwsze prace archeologiczne i zabezpieczające. Z kolei w 1975 roku usunięto samosiewki, oczyszczono mury i uporządkowano dziedzińce. Do dziś zamek przetrwał w formie tzw. trwałej ruiny.
Ruiny zamku na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/741790,foto.html?idEntity=4385424 (dostęp: 7.03.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/7834765,foto.html?idEntity=4385424 (dostęp: 7.03.2019r.)
Ruiny zamku w formie nieregularnego, wydłużonego założenia zajmują praktycznie całą kulminację wzgórza. Warownia składała się z dwóch dziedzińców. W zachodniej części założenia zachowała się gotycka brama wjazdowa dawnej wieży bramnej. Do dziś przetrwała część murów obwodowych, fragmenty renesansowych bastei, pozostałości budynków mieszkalnych oraz dawnej cysterny.
Szkic planu zamku Nowy Dwór
Źródło: https://polska-org.pl/3409874,foto.html?idEntity=535018 (dostęp: 7.03.2019r.)
Podgórze dzielnica, w której znajdują się ruiny zamku Nowy Dwór położona jest w południowej części Wałbrzycha. Przez dzielnicę przebiega ważna droga krajowa nr 35. Góra Zamkowa znajduje się na wschód od tej trasy, najbliżej jej podnóża można dojechać ulicami Słowiańską, Kosynierów, bądź Nowy Dom. Od ulicy Kosynierów do ruin zamku prowadzi pieszy żółty szlak turystyczny.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2019r.
