Powiat wałbrzyski, dzielnica Wałbrzycha
(nazwa niemiecka Reussendorf, Kreis Waldenburg)
Zabytki w Wałbrzychu Rusinowej
Do rejestru zabytków w Rusinowej wpisano zespół pałacowy, 1720r., nr rej.: A/686/670/WŁ z 22.08.1977r. i z 3.01.1995r.: pałac, 2 oficyny mieszkalne, oficynę (dawniej stajnia), park, bramę parkową.
Pierwsze informacje na temat Rusinowej wiążą miejscowość z rozległymi dobrami rodu von Czettritz. Początkowo wioska należała do Dipranda von Czettritz z Nowego Dworu, zmarłego bezpotomnie około 1540 roku. Następnie przeszła w ręce jego bratanków Siegmunda (zm.1550r.) i Christopha (ur.1524r., zm.1594r.). Kolejnym właścicielem Rusinowej został wnuk Siegmunda – Conrad von Czettritz (ur.1577r., zm.1614r.). Conrad nie pozostawił potomków i na nim wygasła pierwsza linia Czettritzów z Rusinowej. Katharine von Czettritz (ur.1578r., zm.1633r.), siostra Conrada, wyszła za mąż za dalekiego krewnego Hansa von Czettritz (ur.1569r., zm.1619r.) z Lubiechowej. W ten sposób Rusinowa wraz z innymi majątkami należącymi do Conrada von Czettritz przeszła w ręce linii rodu z Lubiechowej. Kolejnymi właścicielami włości byli potomkowie Katharine i Hansa von Czettritz. Najpierw ich syn Hans Christoph (ur.1606r., zm.1655r.), następnie córka Katharine (zm.po 1657r.) i wnuczka Anna Magdalena (ur.1647r., zm.1660r.). W 1660 roku posiadłości obejmujące Rusinową otrzymał w spadku Hans Christoph von Zedlitz (zm.1685r.), syn Friedricha von Zedlitz z Wilkowa i Dorothe Elisabeth, córki Hansa von Czettritz z Rusinowej. Odtąd przez ponad wiek dobra w Rusinowej związane były z rodem von Zedlitz. W 1792 roku dobra obejmujące pałac i park przejęła od Zedlitzów rodzina von Krauss. W 1830 roku w Rusinowej wzmiankowano Hansa Moritza von Krauss. Z kolei w 1845 roku właścicielem majątku był porucznik Hans Gotthelf Karl von Krauss-Kraussendorf. Następnie do 1888 roku dobra należały do baronów von Buttler.
Pałac w Rusinowej w połowie XIX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/676035,foto.html?idEntity=509639 (dostęp: 29.05.2019r.)
W 1888 roku major baron Oskar von Buttler sprzedał posiadłość Egmontowi Tielschowi, właścicielowi fabryk m.in. porcelany. W 1904 roku Egmont Tielsch otrzymał tytuł szlachecki i zmienił nazwisko na von Tielsch-Reussendorf. W 1930 roku po śmierci ojca właścicielem dóbr został Herbert von Tielsch. W jego rękach posiadłość pozostała do 1945 roku. W 1937 roku majątek liczył 570,1ha, w tym 161,1ha pól uprawnych, 34ha łąk, 353ha lasów, 2ha wód, 3ha parku, 2ha ogrodu, 15ha dórg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Rusinowej na przełomie XIX i XX wieku, przed przebudową dokonaną przez Egmonta von Tielscha
Źródło: https://polska-org.pl/5686901,foto.html?idEntity=509639 (dostęp: 29.05.2019r.)
Rezydencja po przebudowie, zdjęcie z około 1909 roku
Weber Robert, Schlesische Schlosser. Tom 1-3, Drezno-Berlin, 1909-1913.
Źródło: https://polska-org.pl/829730,foto.html?idEntity=509639 (dostęp: 29.05.2019r.)
Rezydencję w Rusinowej wybudowano w 1720 roku. Pałac przebudowano w latach 1888-89, a następnie powiększono o dodatkowe skrzydło w latach 1907-1908. W 1945 roku majątek przejęła Armia Czerwona. Władzom polskim posiadłość z pałacem przekazano dopiero pod koniec 1946 roku. Rok później w rezydencji uruchomiono Szkołę Przysposobienia Przemysłowego nr 8. Następnie zabudowania wykorzystywano jako dom dziecka i Pogotowie Opiekuńcze. W części pałacu funkcjonowały warsztaty szkoły budowlanej. Pod koniec lat 90. XX wieku zlikwidowano ośrodek opiekuńczy. Odtąd należący do Skarbu Państwa budynek nie był wykorzystywany. W pierwszej dekadzie XXI wieku pałac nabył prywatny inwestor. W kolejnych latach przeprowadził w budynku drobne remonty. Obecnie zarówno pałac jak i otaczający go park pozostają zaniedbane.
Pałac w Rusinowej lata 20. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5406221,foto.html?idEntity=509639 (dostęp: 29.05.2019r.)
Rusinowa obecnie to południowa dzielnica Wałbrzycha, położona około 5 kilometrów od centrum miasta. W Rusinowej krzyżują się ważne drogi wojewódzkie nr 379 i 381. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w północnej części dzielnicy, pomiędzy ulicami Bystrzycką, Strzegomską i Noworudzką. Na terenie fragmentu dawnego parku działa basen Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji.
Damian Dąbrowski,
Maj 2019r.
