Powiat górowski, gmina Wąsosz
(nazwa niemiecka Akreschfronze, od 1937r. Akrau, Kreis Wohlau, od 1932r. Kreis Guhrau)
Zabytki we Wrzący Śląskiej
Do rejestru zabytków we Wrzący Śląskiej zostały wpisane: dwór, nr 18g (nr rej.: A/3745/1458 z 21.09.1993r.), relikt parku krajobrazowego (nr rej.: A/3745/1458 z 21.09.1993r.), budynek gospodarczy: spichlerz, garaż i wieża ciśnień (nr rej.: A/3746/1427 z 28.06.1993r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu dworsko-folwarcznego: dom mieszkalny – sześciorak nr 5, stajnia, obora, spichlerz, stodoła
Miejscowość wzmiankowano w 1493 roku jako Franza. W 1787 roku we Wrzący Śląskiej znajdował się pański folwark, 3 gospodarstwa kmieci, 11 zagrodników, 1 chałupnika, młyn wodny, wiatrak. Wieś liczyła 133 mieszkańców. Właścicielem wcześniej był von Uechtritz, a w 1787 roku majątek należał do von Johnstona. W 1830 roku posiadłość znajdowała się w rękach królewskiego radcy Hagemanna. W opisie miejscowości wymieniono 24 domy, pałac i folwark, 143 mieszkańców wyznania ewangelickiego, młyn wodny oraz wiatrak. W 1839 roku majątek za 38 000 talarów reńskich nabył Ernst Wilhelm Bähr. W 1845 roku we Wrzący Śląskiej znajdowało się 27 domów, pałac i folwark, , młyn wodny, wiatrak, hodowla 1000 merynosów oraz 103 sztuk bydła. Wieś liczyła 192 mieszkańców, w tym 13 katolików. Ernst Wilhelm Bähr pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1858 roku. Następnie majątek należał do: w 1861 roku Schuberta, w latach 1866-1872 Ferdinanda Uhdena, porucznika w stanie spoczynku z Berlina, w 1876 roku von Hartmann, generała porucznika ze Szczecina, w 1886 roku Augusta Kahle, porucznika w stanie spoczynku, w 1894 roku Machutschka z Wrocławia. W 1894 roku posiadłość liczyła 318ha, w tym 213ha pól uprawnych, 30ha łąk, 54ha lasów, 1ha wód, 20ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Do 1911 roku właścicielem dóbr był Bruno Kozlowski, kupiec z miejscowości Lissa, funkcję generalnego pełnomocnika pełnił dyrektor ziemski H. Götz. Powierzchnia włości wynosiła 305,2ha, w tym 202,3ha pól uprawnych, 30,9ha łąk, 3,2ha pastwisk, 50ha lasów, 1,5ha stawów, 2,9ha parku i ogrodu, 6,2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy gospodarstwie działała cegielnia. W 1911 roku majątek nabyła rodzina Schrader. W 1930 roku posiadłość należała do Paula Schradera. Grunty miały powierzchnię 321ha, w tym 220ha pól uprawnych, 33ha łąk, 6ha pastwisk, 49ha lasu, 2ha wody, 2ha parku, 1ha ogrodu, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1937 roku właścicielką była wdowa Clara Schrader. Majątek liczył 295ha, w tym 210ha pól uprawnych, 10ha łąk, 20ha pastwisk, 42ha lasu, 2ha wody, 2ha parku, 1ha ogrodu, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała parowa cegielnia produkująca od 3 do 4 mln sztuk cegieł, rur drenarskich i innych elementów. W majątku znajdował się młyn zbożowy o możliwości przemiału do 10 ton. Funkcjonowały także pług parowy oraz kolejka polna. Hodowano czarno-białe bydło nizinne oraz uszlachetnioną świnię krajową. Gospodarstwo opierało się o rozwiniętą uprawę buraków cukrowych i ziemniaków.
Po drugiej wojnie światowej folwark wraz z dworem znalazł się w gestii Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Rezydencję zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Po upadku PGR-u zabudowania przeszły na własność kolejnych rządowy agencji. Dwór przestał być użytkowany. Obecnie stoi opuszczony i powoli niszczeje.
Rezydencja w latach 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/747154,foto.html?idEntity=524844 (dostęp: 15.10.2022r.)
Dwór pochodzi z końca XVIII wieku. Został przebudowany około 1920 roku. Budynek murowany, na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z wystawkami, lukarnami i powiekami. Fasadą skierowany na dziedziniec gospodarczy. Główne wejście na osi dworu, poprzedzone gankiem kolumnowym podtrzymującym balkon. W elewacji ogrodowej wieloboczny parterowy ryzalit z tarasem oraz rozległa weranda. Elewacje skromnie dekorowane, z lizenami podkreślającymi naroża budynku i prostymi opaskami wokół okien. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralną sienią i klatką schodową. Wokół dworu skromne pozostałości parku. Z dawnego folwarku zachowały się zabudowania tworzące pierzeję wschodnią i zachodnią. Część obiektów użytkowana, niektóre opuszczone powoli niszczeją. Szczególnie ciekawie prezentuje się dawna wieża ciśnień.
Wrząca Śląska położona jest około 25 kilometrów na południe od Góry. Najkrótszy dojazd z miasta powiatowego DW324 do Kłody Górowskiej, dalej drogą lokalną przez Ślubów, Bełcz Górny, Cieszkowice do Wąsosza, następnie DK36 w kierunku Wińska. Wrząca Śląska położona jest na wschód od tej trasy, prowadzi do niej droga lokalna. Miejscowość jest niewielka, zespół dworsko-folwarczny znajdujący się w jej centrum, stanowi znaczną część zabudowy wioski.
Dokładna lokalizacja dworu:
51.50144316109174, 16.661227745782703
Damian Dąbrowski,
Październik 2022r.
