Wierzowice Wielkie

Powiat górowski, gmina Góra

(nazwa niemiecka Gross Wirsewitz, Kreis Guhrau)

Zabytki w Wierzowicach Wielkich

Do rejestru zabytków w Wierzowicach Wielkich nie został wpisany żaden obiekt. W ewidencji zabytków uwzględniono cmentarz poewangelicki (na południowym krańcu wsi) oraz zabudowania zespołu folwarcznego - podwórze gospodarcze I (duże): spichlerz z budynkiem gospodarczym (nr 34), dom mieszkalny, budynek mieszkalno-gospodarczy, stodoła, spichlerz, (mały), obora; podwórze gospodarcze II: obora (nr 25) oraz park dworski.

Miejscowość wzmiankowano jako Werewiczi aliud w „Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego” pochodzącej z przełomu XIII i XIV wieku. Majątek w Wierzowicach Wielkich należał m.in. do rodziny von Eickstädt. Od 1780 roku posiadłość znajdowała się w rękach rodu von Diebitsch. W 1787 roku w Wierzowicach Wielkim wzmiankowano 2 folwarki, 23 gospodarstwa zagrodników, 10 chałupników, młyn wodny, dom gminny, 289 mieszkańców. Właścicielem dóbr był baron Nikolaus Karl Ernst von Diebitsch (ur.1730r., zm. 1817r. w Wierzowicach Wielkich). W 1830 roku majątek należał do jego syna Karla Ernesta Sigismunda barona von Diebitsch (ur. 1782r.). W Wierzowicach Wielkich znajdowały się 43 domy, folwark, browar, gorzelnia, dwa wiatraki. Wieś liczyła 324, wyłącznie ewangelickich mieszkańców. W opisie miejscowości z 1845 roku ponownie wymieniono starszego ziemskiego barona von Diebitsch. W wiosce wzmiankowano 45 domów, pałac, 328 mieszkańców, w tym 2 katolików, 2 wiatraki, browar, gorzelnię, kuźnię, hodowlę bydła i owiec merynosów. Poza miejscowością znajdowały się dwa kolejne folwarki: Waldvorwerk i Balkanshof (stworzony w 1829 roku i nawiązujący do rosyjskiego feldmarszałka Iwana Iwanowicza Dybicz-Zabałkańskiego, czyli de facto Hansa Karla Friedricha Antona von Diebitsch und Nahrten ur. 1785 r., zm.1831 r.). Karl Ernst von Diebitsch był właścicielem dóbr Wierzowice Wielkie i Borszyn Mały w powiecie górowskim. Pełnił funkcje starszego ziemskiego oraz posiadał tytuł rycerza zakonu joannitów. Wraz z jego śmiercią w 1848 roku wygasła baronowska linia rodu von Diebitsch. Majątek odziedziczyła jego córka Wilhelmine Karoline Gustava (ur. 1814r., zm. 1855r.), od 1844 roku małżonka Rudolfa Karla Ferdinanda Ludwiga barona von Stosch (ur. 1799r., zm. 1880r. w Wierzowicach Wielkich). Od 1855 roku właścicielką posiadłości była Friederika Sophie von Diebitsch (ur.1821r., zm.1902r.), młodsza siostra Wilhelminy. W 1894 roku posiadłość liczyła 600ha, w tym 281ha pól uprawnych, 81ha łąk, 25ha pastwisk, 172ha lasu, 2ha wody, 39ha gospodarstwa. W 1902 roku majątek otrzymał w spadku generał major Rudolf baron von Stosch (ur.1846r., zm.1924r.), syn Wilhelminy i Rudolfa Karla von Stosch. Ponoć dnia 7 września 1924 roku Rudolf von Stosch zginął w czasie nawałnicy w wyniku upadku z konia, który spłoszył się w czasie burzy. W miejscu śmierci barona do dziś znajduje się skała w kształcie łzy z wyrytym napisem zawierającym między innymi daty życia. W 1926 roku właścicielem dóbr rycerskich w Wierzowicach Wielkich był już major w stanie spoczynku Hans von Stosch, syn Rudolfa. Od 1919 roku żoną Hansa była Alice Edith Agnes Helene Jeanette Eva z domu von Eickstedt (ur. 1880r. z Kornicach), wdowa po Benhardzie von Czettritz und Neuhaus (zm. 1915r.). Według ksiąg adresowych z lat 1930-1937 posiadłość w Wierzowicach Wielkich wraz z folwarkami Świderki i Wólka (Waldvorwerk i Balkanhof) należała do wdowy Alice baronowej von Stosch, z domu von Eickstedt i Ilse baronówny von Stosch. Powierzchnia dóbr wynosiła 545ha, w tym 250ha pól uprawnych, 45ha łąk, 5ha pastwisk, 225ha lasu, 6ha wody, 14ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.

Pałac w I połowie XX wieku

Źródło: https://polska-org.pl/912288,foto.html?idEntity=504246 (dostęp: 27.12.2023r.)

Po 1945 roku majątek został znacjonalizowany. Na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, które z czasem podporządkowano jako Zakład Rolny pod Kombinat PGR w Wąsoszu. Pałac w Wierzowicach Wielkich powstał zapewne około 1780 roku, kiedy to majątek przejęła rodzina von Diebitsch. Pierwsza źródłowa informacja o siedzibie pochodzi jednak dopiero z 1845 roku. Rezydencja była budynkiem murowanym, zbudowanym na planie prostokąta, podpiwniczonym, parterowym, z użytkowym poddaszem nakrytym dachem mansardowym z lukarnami. W centralnej części fasady znajdował się duży piętrowy pięcioosiowy ryzalit zamknięty trójkątnym naczółkiem. Ryzalit był dzielony pilastrami. Na osi budynku umiejscowiono główne wejście, ponad którym znajdował się kartusz herbowy. Wejście poprzedzał taras ze schodami. Pałac ozdabiały również gzymsy i opaski wokół okien. W 1945 roku w okolicy Wierzowic Wielkich toczyły się ciężkie walki. W ich rezultacie pałac został spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej. Wypaloną budowlę wzmiankowano jeszcze w latach 50-tych XX wieku. Miejscowy PGR wykorzystywał jako magazyn jej piwnice. Na przełomie lat 60-tych i 70-tych ruinę pozbawioną dachu zburzono za pomocą ciągników i lin. Gruz z budynku wykorzystano do umocnienia dróg gruntowych oraz wałów przeciwpowodziowych. W czasach Polski Ludowej rozebrano również część starszych zabudowań folwarcznych. Do dziś jednak przetrwała większość budynków mieszkalnych i gospodarczych dawnego majątku rozłożona wokół dwóch dziedzińców. Na południe od folwarku rozciąga się rozległy park krajobrazowy (9,5ha). Park zaniedbany, drzewostan przetrzebiony, z częściowo wyciętym starodrzewem, zatartym układem ścieżek, zamulonym stawem. Część parku zmieniono w ogródki działkowe i składowisko obornika. W drzewostanie dominują rodzime gatunki liściaste. Piętnaście drzew uzyskało status pomników przyrody: dęby szypułkowe, platan klonolistny, lipa szerokolistna, wiąz szypułkowy, lipa drobnolistna. Południową granicę parku stanowią wały zabezpieczające założenie przed wylewaniem rzeki Baryczy.

Wierzowice Wielkie położone są około 11 kilometrów na południe od Góry. Dojazd z miasta powiatowego DW324 do Kłody Górowskiej i dalej lokalną drogą przez Zawieścice i Grabowno. Zespół folwarczny z parkiem znajdują się w zachodniej części Wierzowic Wielkich.

Lokalizacja nieistniejącej rezydencji:

51.59934543972551, 16.5921283591896

Na południowy-wschód od Wierzowic Wielkich znajduje się porzucony i kompletnie splądrowany cmentarz poewangelicki. Nekropolię gęsto porastają podszyt i samosiejki. Wśród roślin natrafia się na resztki złamanych płyt grobowych, otwarte krypty, w których widać uszkodzone trumny i szczątki ludzkie.